Οικογενειακές επιχειρήσεις: Γιατί ο 21ος αιώνας τους ανήκει;

Του Δρ. Θεόδωρου Κόκκορη*

---

Όλοι θα διαβάζετε και θα ακούτε τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα μετά το 2010 -τη χρονιά που άρχισε επίσημα η οικονομική κρίση, για την πορεία και το μέλλον των επιχειρήσεων και κυρίως των νέων start ups και την πορεία τους από τότε.

Επίσης όλοι έχουμε διαβάσει ή ξέρουμε από τον κοινωνικό μας κύκλο για κάποιες μικρές επιχειρήσεις οι οποίες κατάφεραν και άντεξαν στη πίεση της κρίσης και τώρα απολαμβάνουν τα οφέλη της επιτυχίας μέσα από τη επέκταση και ανάπτυξη.

Ποια είναι η βάση αυτού του φαινομένου; Η οικογενειακή επιχείρηση. Όλες αυτές οι επιχειρήσεις που ξεπέρασαν την κρίση ήταν -και εξακολουθούν– να παραμένουν οικογενειακές πάρα το μέγεθος τους. Όταν μιλάμε για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα αλλά και αλλού εννοούμε στην ουσία ότι είναι οικογενειακές επιχειρήσεις. Είτε αυτές είναι πρώτης, δεύτερης ή -ακόμα πιο σπάνια- τρίτης γενιάς.

Στο εξωτερικό η έννοια της οικογενειακής επιχείρησης έχει και νομική υπόσταση σαν θεσμός. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν υφίσταται.

Η ιστορία δείχνει ότι όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις ξεκίνησαν σαν οικογενειακές και αναπτυχθήκαν. Ειδικότερα μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα οι επιχειρήσεις βρίσκονταν μπροστά σε τεράστιες ευκαιρίες ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα. Το μέγεθος μετρούσε. Αλλά σήμερα που οι ευκαιρίες δεν είναι ατέλειωτες και ο ανταγωνισμός πολύ σκληρός, τα κέρδη μικρά και οι οικονομικές κρίσεις συχνές οι επιχειρήσεις πρέπει να παλεύουν συνεχώς για να επιβιώσουν. Και μετά να αναπτυχθούν.

Και ακριβώς αυτό είναι το πλεονέκτημα και η διαφορετικότητα στις οικογενειακές επιχειρήσεις από τις μεγάλες. Οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά στοιχεία που αποτελούσαν τα αδύνατα σημεία τους τον 20ο αιώνα τώρα μετατρέπονται σε ισχυρό όπλο και πλεονέκτημα δίνοντας τους τη δυνατότητα να προσαρμόζονται και να αντιμετωπίζουν πιο εύκολα και ευέλικτα τον συνεχώς αυξανόμενο ανταγωνισμό στο παγκόσμιο επιχειρηματικό περιβάλλον.

Πιο συγκεκριμένα οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν την ευκαιρία να πετύχουν θετικά αποτελέσματα και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα όταν καλύπτουν τις παρακάτω ιδιότητες.

Μέχρι τώρα η επιτυχία μιας επιχείρησης βασίζονταν στην πρόσληψη, εκπαίδευση και διατήρηση μεγάλου αριθμού υπάλληλων/εργατών. Οικονομία της αγοράς. Ήταν η εποχή που οι εργαζόμενοι δούλευαν σε μια μόνο επιχείρηση για όλη τους τη ζωή, απολαμβάναν ένα καλό σταθερό εισόδημα και εξασφάλιζαν μια καλή σύνταξη.

Σήμερα στην εποχή της κοινωνίας της γνώσης η επιτυχία βασίζεται στην απασχόληση των ταλέντων. Οι επιχειρήσεις χρειάζεται να προσφέρουν κάτι παραπάνω από ένα μισθό και κάποια οφέλη. Οι εργαζόμενοι σήμερα θέλουν να δουλεύουν σκληρά γιατί θέλουν να πιστεύουν στο όραμα και στις αξίες της επιχείρησης και όχι για την προσδοκία των υψηλών μισθών ή προαγωγών.

Και οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι -πράγματι- ο κύριος εκφραστής των αξιών που διέπουν την φιλοσοφία και την επιχειρηματική τους κουλτούρα. Η άμεση σχέση και επαφή με τον ιδιοκτήτη της οικογενειακής επιχείρησης  προάγει και αναπτύσσει το φαινόμενο της αφοσίωσης στο όραμα για την επίτευξη των στόχων.

Μέχρι τώρα το διαθέσιμο – από άλλες πηγές- κεφάλαιο ήταν το κλειδί της επιβίωσης και της επιτυχίας. Σήμερα η προτεραιότητα έχει μετακινηθεί από την ποσότητα στην ποιότητα της επένδυσης. Τα διαθέσιμα ξένα κεφάλαια φέρνουν πίεση για βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα(κέρδη). Αυτό συνήθως συμβαίνει με τους business angels και τα επενδυτικά funds τα οποία ψάχνουν για επενδυτικές ευκαιρίες με ορίζοντα (συνήθως) 2-3 χρονών. Δημιουργούν υπεραξίες και μετά αποχωρούν αφήνοντας τον επιχειρηματία να παλέψει μόνος του. Και ότι προκύψει.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Γιατί προχωρούν με δικά τους μέσα και πόρους. Με κεφάλαια που έχουν οι ιδίες. Γιατί δεν ενδιαφέρονται για άμεσα κέρδη . (Αν και πολλές Ελληνικές μικρές επιχειρήσεις βλέπουν μόνο το πως θα κερδίσουν τα πάντα τον πρώτο χρόνο). Ενδιαφέρονται στο πως να στήσουν μια δουλειά η οποία θα συντηρεί όλη την οικογένεια για πολλά χρόνια. Και επειδή πρόκειται για δικά τους κεφάλαια αφενός δεν έχουν χρηματοοικονομικό κόστος και αφετέρου διαχειρίζονται τα έξοδα καλυτέρα και με πειθαρχία. Ειδικά τον πρώτο καιρό από την έναρξη.

Μέχρι σήμερα οι τρόποι και τα μέσα προβολής και προώθησης ήταν σχετικά δεδομένα (TV κυρίως) μέσα από τα οποία οι επιχειρήσεις έκαναν διαφήμιση και πρόβαλαν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Τώρα όμως τα social media και το internet άνοιξαν διάπλατα τους χώρους και τα επίπεδα προβολής. Χωρίς εμπόδια, δυσκολίες, δεσμεύσεις. Και όπως είπε ένα πελάτης: Παλιά ένας δυσαρεστημένος πελάτης θα έστελνε μια επιστολή διαμαρτυρίας για το προϊόν. Σήμερα φωτογραφίζει το προϊόν το ανεβάζει στο Facebook και αυτόματα γίνεται viral η όλη υπόθεση.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν πλεονέκτημα και το προβάδισμα σε αυτό το επίπεδο. Δηλαδή την προσωπική επαφή με τον πελάτη και την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν και κινούνται. Στην οικογένεια η φήμη, αξιοπρέπεια και εμπιστοσύνη μετρά. Χτίζοντας φήμη μέσα στη κοινωνία έρχεται και το οικονομικό αποτέλεσμα. Το παράδειγμα των μικρών ξενοδοχείων σε τουριστικές περιοχές είναι χαρακτηριστικό. Αντί ο ξενοδόχος να προμηθεύεται τα προϊόντα μαζικά από τις μεγάλες αγορές με άμεσο κέρδος στις τιμές αποφασίζει να συνεργάζεται με ντόπιους παραγωγούς σε μόνιμη βάση. Μπορεί στην αρχή αυτό να έχει μεγαλύτερο κόστος αλλά στη συνέχεια αυτή η απόφαση θα αποδώσει θετικά τόσο στη φήμη και αξιοπιστία της επιχείρησης όσο και σε κέρδος στην ιδία και στην τοπική κοινωνία.

Ο 20ς αιώνας ήταν ο αιώνας των μεγεθών όπου οι επιχειρήσεις ασχολούνταν με τα πάντα. Είχαν πολύπλοκες οργανωτικές δομές και διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Σήμερα η μεγαλύτερη πρόκληση σχετίζεται με την αλλαγή. Οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι σε θέση να παίρνουν αποφάσεις γρήγορα, ευέλικτα. Αποφάσεις προσαρμοσμένες στις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες της αγοράς.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαθέτουν αυτό το πλεονέκτημα. Δηλαδή την αμεσότητα στην ανταπόκριση. Με απλή οργανωτική δομή, ευελιξία και άμεση πληροφόρηση μπορούν γρήγορα και αποφασιστικά να οργανώσουν και να διαχέουν τις δράσεις και ενέργειες τους.

Μέχρι τώρα η παραδοσιακή μέθοδος και ο τρόπος λειτουργίας, οργάνωσης και διοίκησης στη λήψη των αποφάσεων είχε σαν βάση το κέρδος για τους μέτοχους. Αυτό το μοντέλο τείνει να εξαλειφθεί. Είδαμε πόσες μεγάλες επιχειρήσεις χρεοκοπήσαν στα χρόνια αυτά. Από κακή διοίκηση.

 

Στις οικογενειακές επιχειρήσεις αυτό το φαινόμενο έχει μικρό ρίσκο. Απλά γιατί οι αποφάσεις παίρνονται από τον ένα. Τον ιδιοκτήτη. Ακόμα και όταν η οικογενειακή επιχείρηση απασχολεί πολλά μέλη της οικογένειας (σόι) οι αποφάσεις παίρνονται ευκολότερα.

Στη μικρή οικογενειακή επιχείρηση η έννοια της δικτύωσης (networking) είναι κάπως θολή. Ο επιχειρηματίας έχοντας πολλά να σκεφτεί και να κάνει, σπάνια αφιερώνει χρόνο για δημόσιες σχέσεις και κοινωνικές επαφές. Αλλά η δικτύωση είναι επένδυση και όχι ..χάσιμο χρόνου. Η δικτύωση βοηθά τον επιχειρηματία να:

 

·       Βρει νέους πελάτες

·       Κάνει νέες συνεργασίες και να ανανεώσει τις υπάρχουσες

·       Ανακαλύψει νέους τρόπους και ιδέες για τη δουλειά του

·       Δημιουργήσει καλό όνομα στην κοινωνία

Χρήσιμες συμβουλές για μια πετυχημένη δικτύωση:

·       Συμμετέχετε σε εκδηλώσεις. Να σας μάθουν.

·       Οργανώστε εκδηλώσεις ή γίνετε χορηγοί.

·       Χρησιμοποιείστε τα social media. Περάστε τα νέα και τα μηνύματα σας μέσα από αυτά.

·       Αναπτύξτε διαπροσωπικές σχέσεις στο κοινωνικό σας περιβάλλον.

Η δικτύωση και οι επαφές με άλλους ανθρώπους φέρνει νέες και φρέσκιες προοπτικές για την ανάπτυξη. Καθετί που αποσκοπεί στην έντονη προβολή επιβάλλεται να το επιδιώκετε

1.   Ανθρώπινο κεφάλαιο. Το κάθε μέλος της οικογένειας αναλαμβάνει ένα ρόλο. Μια ειδικότητα.

2.   Κοινωνικό κεφάλαιο (όφελος). Ζώντας μέσα στη κοινωνία με την ανάλογη δικτύωση (φίλοι, συγγενείς) και τις κοινωνικές επαφές εξασφαλίζεται η συνεχής λειτουργία.

3.   Ιδία κεφάλαια. Η χρήση ιδίων κεφαλαίων μειώνει τον κίνδυνο ρευστοποίησης και

χρεοκοπίας από εξωτερικές πιέσεις.

4.   Επιβίωση. Σε συνθήκες πίεσης και μείωσης των εργασιών τα μέλη της οικογένειας μπορούν να δουλέψουν αμισθί περισσότερες ώρες. Να προσφέρουν πρόσθετα κεφάλαια αντί για δάνεια προκειμένου να σταθεί στα πόδια της η επιχείρηση.

5.   Ελάχιστο κόστος διοίκησης. Στις μεγάλες επιχειρήσεις αυτό είναι ένα σοβαρό

έξοδο λειτουργίας (έξοδα διοίκησης, λογιστήρια, νομικά, ασφάλεια, εργατικά, κλπ.). Στην οικογενειακή επιχείρηση αυτά τα κόστη είναι ελάχιστα καθώς υπάρχει στενή σχέση και συνεργασία μεταξύ του επιχειρηματία και των εργαζομένων για τον κοινό σκοπό.

Οι συνθήκες στην αγορά αλλάζουν ταχύτατα. Αντί για μεγάλες δυσκολοκινητες επιχειρήσεις με πολύπλοκες διαδικασίες αναδύονται στον ορίζοντα οι οικογενειακές επιχειρήσεις που

και πιο εύκολα προσαρμόζονται και πιο ευέλικτες είναι. Για αυτό ο 21ος αιώνας τους ανήκει.