Γυναίκα, επιχείρηση και ισοτιμία. Πόσο έχουμε αλλάξει σήμερα;

• Με αφορμή ένα σχόλιο του 1992.

Μέρα της γυναίκας σήμερα για το 2019! Ευχές από όλες τις πλευρές, για ισότητα, ισονομία, ίσα δικαιώματα… Όλοι παραβλέπουν για μια μέρα την ανισότιμη κατάσταση που επικρατεί και αναπαράγεται αενάως και προσπαθούν να την καλύψουν με ευχές.

Ένα σχόλιο του 1992 έρχεται όμως να μας θυμίσει ότι ελάχιστα έχουν γίνει στην πραγματικότητα από τότε. Όχι όσον αφορά το νομικό πλαίσιο αλλά όσον αφορά την πραγματική ζωή.

Και σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν αντιληφθεί ότι η ισότητα των γυναικών με τους άνδρες δεν είναι γυναικείο θέμα. Δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι ανθρώπινο δικαίωμα όλων και πως όταν στην κοινωνία διατηρείται ανισότητα σε ένα τμήμα της, μπορεί να τη διατηρείται σε όλα τα τμήματά της κυρίως αυτά που δεν έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν το δίκιο τους. Κι αν μιλάμε για τις γυναίκες που είναι το «μισό του ουρανού», η ανισότητα στη γη αποτελεί όνειδος και τεράστια απώλεια για την κοινωνία μας. Γιατί με την ανισότητα ποτέ, καμιά κοινωνία δεν κέρδισε.

1992

«Η είσοδος· της ελληνίδας γυναίκας στην επιχειρηματική δραστηριότητα δεν ακολούθησε εκείνη της εισόδου της στο εργατικό δυναμικό.  Η γυναίκα έφτανε πολύ γρήγορα και κάτω από πιεστικές συνθήκες στην εξαρτημένη εργασία, για την οποία δεν απαιτούνταν στις αρχικές φάσεις παρά μόνο η σωματική της εξάντληση, ανεξάρτητα από την κατάσταση των ανύπαρκτων τότε κοινωνικών της δικαιωμάτων.

Η είσοδος της στην επιχειρηματική δράση είναι ευθέως ανάλογη του βαθμού κατάκτησης των κοινωνικών και οικονομικών της δικαιωμάτων και του βαθμού αναγνώρισης της ισότιμης θέσης της στην κοινωνία.  Η υποβαθμισμένη κοινωνική της θέση, η κυριαρχία των ανδρών στους οικονομικούς μοχλούς και ο αποκλεισμός της από τη διαχείριση των κοινών, ήταν τα βασικά στοιχεία αδυναμίας της να ασκήσει οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα.

Επί δεκαετίες, η κατάσταση αυτή καθιέρωσε τη γυναίκα ως “συμβοηθόν” μέλος της οικογενειακής επιχείρησης σε μια άτυπη αλλά σταθερή σχέση, όπου τα απευθείας δικαίωμα στα αποτελέσματα της επιχείρησης ήταν ανύπαρκτα και υλοποιούνταν μόνο μέσω των ανδρών (συζύγων, πατεράδων, αδελφών κ.λ.π.).

Η γυναίκα, ως “συμβοηθόν” μέλος, απέκτησε την εμπειρία και την ικανότητα να βγει στην επιχειρηματική δράση και στο βαθμό που κατακτούσε μια νέα κοινωνική θέση ανελάμβανε και το ρόλο του επιχειρηματία, κυρίως μικρών επιχειρήσεων (ο πολλαπλασιασμός των “συμβοηθούντων” μελών στα τελευταία 30 χρόνια στις επιχειρήσεις αποτελεί μια πλατιά εξάπλωση των άτυπων οικογενειακών εργασιακών σχέσεων και αποτελεί τη μεγάλη εφεδρεία για την ανάδειξη νέων γυναικών επιχειρηματιών).

Ήδη, σε κλάδους όπως η κομμωτική, η αισθητική, η αγγειοπλαστική, η αργυροχρυσοχοϊα, η ένδυση, η λαϊκή τέχνη, η οικοτεχνία, τα καταστήματα λιανικής, φροντιστήρια, υπηρεσίες τουρισμού κ.λ.π.  σημειώνεται σημαντική παρουσία γυναικών.

Οι άτυπες σχέσεις μέσα στην οικογενειακή επιχείρηση μπορούν να εξετασθούν από δύο πλευρές.  Η μία είναι ότι αποτελούν έμπιστο, φθηνό και χωρίς δικαιώματα προσωπικό και η άλλη ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις μόνο με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζονται στην αγορά ως ανταγωνιστικές και είναι σε θέση να επιβιώσουν.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η βιοτεχνική αρτοποιία.  Όταν όμως οι άτυπες σχέσεις επεκτείνονται και σε τρίτους, διατηρείται η ανταγωνιστικότητα, αλλά σε βάρος των εργαζομένων που, σε αντίθεση με τα συμβοηθούντα μέλη, δεν έχουν κανένα δικαίωμα και τρόπο απολαβής των αποτελεσμάτων της επιχείρησης.

Σήμερα, υπάρχει ένα σημαντικό θεσμικό πλαίσιο για την κοινωνική και οικονομική ισοτιμία των γυναικών, αλλά πρακτικά ακόμη το παρελθόν αποτελεί ισχυρό βαρίδι στα πόδια των γυναικών για την κατάκτηση τους.  Προκαταλήψεις, υποτιμήσεις, αποκλεισμοί, παιδεία εξακολουθούν να επιδρούν αρνητικά στην πραγματικά ισότιμη δράση των γυναικών.

Η γυναίκα με άτυπες επιχειρηματικές ασχολίες δεν έχει πάψει να φέρει την ευθύνη της δουλειάς της οικογένειας και του νοικοκυριού.  Χάνει έτσι πολύτιμο χρόνο, που για τον άνδρα θεωρείται δεδομένος.  Δεν αποκτά στην πράξη ασφαλιστικά δικαιώματα ως “συμβοηθόν” μέλος, αντίθετα με όταν ασφαλίζεται ως επιχειρηματίας.

Η γυναίκα παρουσιάζεται μπροστά στον επιχειρηματικό στίβο με σημαντικά μειωμένες προϋποθέσεις ανταγωνισμού.  Το ίδιο κατ’ επέκταση συμβαίνει και στην κοινωνική, συνδικαλιστική και πολιτική της δράση.  Δεν είναι τυχαίο ότι σπάνια συναντάμε γυναίκα πρόεδρο συνδικαλιστικού σωματείου στους Επαγγελματίες, Βιοτέχνες και Εμπόρους.  Ακόμη και στην κομμωτική που κυριαρχούν γυναίκες, άνδρες αναδείχνονται στα ανώτερα συνδικαλιστικά τους όργανα. Στη Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. για πρώτη φορά εκλέχθηκε τελευταία μια γυναίκα – μέλος του Προεδρείου της!

Θα μπορούσαμε αβίαστα να πούμε ότι όταν η γυναίκα θα εισέρχεται μαζικά στον επιχειρηματικό στίβο με τους ίδιους ρυθμούς που εισέρχεται ο άνδρας, τότε θα έχει επιτευχθεί το μέγιστο της ισότητας των δύο φύλων στον τομέα αυτό, και θα σημαίνει ότι η οικονομική αυτή μεταβολή αντανακλάται κατ’ ακολουθία και στην κοινωνική και πολιτική μεταβολή της θέσης των γυναικών.

Για να φτάσουμε όμως σ’ ένα τέτοιο σημείο θα πρέπει ν’ αρχίσουμε από την παιδεία.  ΠΡΕΠΕΙ να ξεριζωθούν οι προκαταλήψεις.  Να σπάσει το μοντέλο της γυναίκας που επικουρεί.  Να σπάσει το σύστημα που τις θέλει εξαρτήματα μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας.  ΠΡΕΠΕΙ να επιδοτηθεί ιδιαίτερα η επαγγελματική της κατάρτιση και να συνδεθεί με τις νέες τεχνολογίες ως ενεργός και όχι ως παθητικός χρήστης τους.  ΠΡΕΠΕΙ τέλος, ν’ απελευθερωθεί από δεσμά των άτυπων οικογενειακών εργασιακών σχέσεων που την καθηλώνει στην σκιά των ανδρών με την ανάδειξη της ως αυτοτελή ενεργός οικονομική μονάδα.

Στην ενιαία Ευρώπη παρουσιάζονται τόσο οι προϋποθέσεις νέων κατακτήσεων των γυναικών, όσο και οι κίνδυνοι μετατροπής τους σε άμορφη μάζα εργατικού δυναμικού για την κάλυψη ποικίλων αναγκών της παραγωγής.  Είναι στο χέρι των γυναικών και πρώτα αυτών που ασκούν επιχειρηματική, πολιτική, συνδικαλιστική και κοινωνική δραστηριότητα να συνδέσουν τις προσπάθειες τους για να κατακτήσουν μια νέα προωθημένη θέση ισότητας.  Χωρίς έναν τέτοιο αγώνα, κανένα δικαίωμα δεν θα τους χαρισθεί».

(Σ.Β. Αποσπάσματα ομιλίας  στo ευρωπαϊκό  FORUM Γυναικών, στις 23 Μαΐου 1992)

 

Υ.Γ.  Σε μια έρευνα που έγινε από την εταιρία ΔΗΜΕΛ τον Ιούνιο του 1994 για λογαριασμό του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθήνας σε 4000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις της μεταποίησης βγήκαν μερικά σημαντικά συμπεράσματα για τη θέση της γυναίκας στην επιχείρηση.

Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα της έρευνας, η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ διοικείται από άνδρες (85%).

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι οι γυναίκες διοικούν κυρίως μικρές επιχειρήσεις, τόσο από άποψη κύκλου εργασιών όσο και από οργανωτική μορφή.

Βλέπουμε μια φθίνουσα κατάσταση. Όσο  τα επιχειρηματικά βάρη μεγαλώνουν τόσο μικρότερη είναι η συμμετοχή, κάτι που φανερά σχετίζεται με την επιβαρημένη κοινωνική θέση των γυναικών.

Άραγε πόσο έχει αλλάξει σήμερα η κατάσταση; Η νομοθεσία και η τεχνολογία είναι δεκαετίες μπροστά και η πραγματικότητα των γυναικών μάλλον δεκαετίες πίσω!