- 25/05/2022
Γνωμοδότηση ΝΣΚ 39/2022-Αστικοί Συνεταιρισμοί και υποχρεώσεις Υ.Γ.Ε.Μ.Η.
Γράφει ο Στάθης Δημ. Σταματελόπουλος, Νομικός Σύμβουλος Υ.Γ.Ε.ΜΗ. του Ε.Ε.Α.
Μετά από ερώτημα που υπέβαλε στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους το Υπουργείο Οικονομικών και ειδικότερα η Γενική Γραμματεία Οικονομικής Πολιτικής/Γενική Διεύθυνση Οικονομικής Πολιτικής/ Διεύθυνση Μακροοικονομικής Πολιτικής και Προβλέψεων/Τμήμα Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, αναφορικά με την εξακολούθηση της υποχρέωσης αποστολής των καταστατικών των αστικών συνεταιρισμών και των τροποποιήσεων τους στην ως άνω υπηρεσία μετά την κατάργηση της υποχρέωσης καταχώρισης αυτών στα κατά τόπους αρμόδια Ειρηνοδικεία και την μεταφορά της σχετικής αρμοδιότητας στις ΥΓΕΜΗ των Επιμελητηρίων, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 116 του Ν.4635/2019 και των διατάξεων του Ν.4919/2022 το Α τμήμα του Νομικού Συμβουλίου του κράτους ομόφωνα αποφάσισε τα εξής :
Στην αρμοδιότητα της ως άνω ερωτώσας υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομικών εμπίπτει μεταξύ άλλων ο συντονισμός, η εποπτεία και η υποβοήθηση για την ανάπτυξη των αστικών συνεταιρισμών , όλων των μορφών. Στα πλαίσια αυτών των αρμοδιοτήτων της η ερωτώσα υπηρεσία τηρεί Μητρώο Αστικών Συνεταιρισμών, το οποίο: «α) είναι το μοναδικό στην επικράτεια ενοποιημένο μητρώο, στο οποίο περιλαμβάνονται διακριτά στοιχεία αναγνώρισης των αστικών συνεταιρισμών [Επωνυμία συνεταιρισμού / περιφέρεια / νομός έδρας του / αρμόδιο ειρηνοδικείο / κατηγορία (πιστωτικοί, ειδικών δραστηριοτήτων, τουριστικοί, παραγωγικοί, γυναικών, φαρμακευτικοί, μεταφορικοί, αλληλασφαλιστικοί, καταναλωτικοί, προμηθευτικοί, οικοδομικοί)/ βαθμός / έτος ίδρυσης], β) είναι το μοναδικό στην επικράτεια μητρώο για τους αστικούς συνεταιρισμούς, το οποίο δημοσιεύεται στο διαδίκτυο και ειδικότερα στην ιστοσελίδα τον Υπουργείου Οικονομικών.
Πριν την ισχύ των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου 116 του Ν.4635/2019, όλοι οι γραμματείς των Ειρηνοδικείων της Επικράτειας, εφάρμοζαν ενιαία και απαρέγκλιτα τις διατάξεις του πέμπτου εδαφίου της παρ. 6 τον άρθρου 1 του Ν. 1667/1986 και απέστελλαν στην ερωτώσα υπηρεσία τα καταστατικά των αστικών συνεταιρισμών, που καταχωρούσαν, σύμφωνα με τη διαδικασία του Ν.1667/1986, μετά την ισχύ όμως των εν λόγω διατάξεων άλλοι γραμματείς ειρηνοδικείων συνέχιζαν να αποστέλλουν καταστατικά και άλλοι όχι.
Σύμφωνα δε με το με αρ. πρωτ.85218/10-8-2020 έγγραφο του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Γενική Γραμματεία Εμπορίου & Προστασίας του Καταναλωτή, Γεν. Δ/νση Αγοράς, Δ/νση Εταιρειών Τμήμα Εταιρικού Δικαίου & Γ.Ε.ΜΗ., ορίζεται ότι από τις διατάξεις του πέμπτου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 86 του Ν.4635/2019 και της παρ. 3 του άρθρου 116 του Ν.4635/2019 προκύπτει ότι πέραν της υποχρεωτικότητας της εγγραφής των Συνεταιρισμών στο ΓΕΜΗ, προκύπτει ότι με την έναρξη ισχύος του Ν.4635/2019, η αρμοδιότητα των Ειρηνοδικών για την έκδοση πράξης καταχώρισης ή μη των καταστατικών των Αστικών Συνεταιρισμών (όλων των κατηγοριών) μεταφέρθηκε στις αρμόδιες Υπηρεσίες ΓΕΜΗ, οι οποίες πλέον είναι αποκλειστικά αρμόδιες για οποιαδήποτε πράξη αφορά στους Συνεταιρισμούς. Συνεπώς εκφεύγει της αρμοδιότητας των Ειρηνοδικείων η παραλαβή αιτήσεων καταχώρισης για τους Αστικούς Συνεταιρισμούς και η έκδοση των σχετικών πράξεων, ενώ η σύσταση του Συνεταιρισμού πραγματοποιείται σύμφωνα με τις παρ. 3 και 6 του άρθρου 1του Ν.1667/1986. Δεδομένων των προαναφερθέντων τροποποιήσεων που επήλθαν ως προς την αρμόδια Υπηρεσία, οι Υ.Γ.Ε.ΜΗ. είναι πλέον αποκλειστικά αρμόδιες για τη σύσταση Συνεταιρισμού αυτές προβαίνουν και στον έλεγχο νομιμότητας του καταστατικού, καθώς και τ ων τροποποιήσεων του καταστατικού των Συνεταιρισμών .
Επίσης στο με αρ. πρωτ. 84897/28-07-2021 έγγραφο του Γενικού Γραμματέα Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή προς το Γραφείο του Γενικού Γραμματέα Οικονομικής Πολιτικής του Υπουργείου Οικονομικών, ορίζεται ότι, με τις διατάξεις του άρθρου 1 του Ν.3419/2005 του προϊσχύσαντος νόμου (όπως καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Ν.4635/2019) όλοι οι τύποι Αστικών Συνεταιρισμών κατέστησαν υπόχρεοι εγγραφής στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) από την 04-04-2011. Ως εκ τούτου, το ΓΕΜΗ αποτελεί το μοναδικό μητρώο εμπορικής δημοσιότητας της χώρας για όλα τα νομικά πρόσωπα και ατομικές επιχειρήσεις (εμπόρους) . Επίσης με τις διατάξεις του άρθρου 18 του ίδιου νόμου τα βιβλία και τα στοιχεία των Αστικών Συνεταιρισμών αλλά και κάθε πράξη που είχε υποβληθεί στα Μητρώα Συνεταιρισμών των Δικαστηρίων της χώρας αρχειοθετήθηκε και ψηφιοποιήθηκε και έκτοτε αποτελούν ψηφιακά στοιχεία της μερίδας στο Γ.Ε.ΜΗ.
Παράλληλα ο Ν.1667/1986 για τους αστικούς συνεταιρισμούς προβλέπει ότι, ο ειρηνοδίκης με πράξη του διατάσσει ή αρνείται την καταχώριση του καταστατικού μέσα σε δέκα ημέρες από την κατάθεσή του και ύστερα από την καταχώριση, ο γραμματέας του ειρηνοδικείου υποχρεούται μέσα σε 30 ημέρες να στείλει αντίγραφο του καταστατικού με την ημερομηνία καταχώρισης και τον αριθμό μητρώου στο δήμο ή την κοινότητα της έδρας του συνεταιρισμού, στη νομαρχία και στην Υπηρεσία Συνεταιρισμών του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας .
Εξάλλου στα άρθρα 1, 2 παρ. 2, και 18 παρ. 4 του Ν.3419/2005 ( ΦΕΚ Α’ 297) πριν την κατάργησής τους με το άρθρο 116 παρ. 1 του Ν.4635/2019 ορίζονταν ότι:
Άρθρο 1 «1.Καθιερώνεται Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.), στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά τα κατωτέρω πρόσωπα και ενώσεις προσώπων (εφεξής “οι υπόχρεοι”). α… β. ..,ο αστικός συνεταιρισμός, στον οποίο περιλαμβάνεται ο αλληλοασφαλιστικός και ο πιστωτικός συνεταιρισμός, …»
Στο δε άρθρο 85 παρ. 1, 2 και 4 του Ν.4635/2019 (ΦΕΚ Α 167), πριν την πρόσφατη κατάργησή του με το άρθρο 58 του Ν.4919/2022 (ΦΕΚ Α’71) ορίζονταν ότι :
Άρθρο 85 «1. Το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) είναι: α) το Εθνικό Μητρώο οικονομικής δραστηριότητας και εμπορικής δημοσιότητας, στο οποίο πραγματοποιείται η δημοσιότητα πράξεων, στοιχείων ή και δηλώσεων των υπόχρεων προσώπων και β) το ελληνικό ηλεκτρονικό εθνικό δελτίο δημοσιότητας, κατά την έννοια των παρ. 1 και 5 του άρθρου 16 της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 (L 169).» 2. Για τους σκοπούς του παρόντος νόμου νοούνται ως: α. «Εμπορική δημοσιότητα»: Η εγγραφή ή καταχώριση και δημοσίευση στο Γ.Ε.ΜΗ., πράξεων ή στοιχείων που απαιτούν δημοσιότητα. β. «(Συστατική δημοσιότητα»: η καταχώριση και ταυτόχρονη δημοσίευση πράξεων, στοιχείων ή δηλώσεων στο Γ.Ε.ΜΗ., τα έννομα αποτελέσματα των οποίων σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις εκκινούν από την ημερομηνία καταχώρισης και ταυτόχρονης δημοσίευσης στο Γ.Ε.ΜΗ. γ…. δ. «Έλεγχος νομιμότητας»: ο προληπτικός ουσιαστικός έλεγχος που διενεργείται από τις Υ.Γ.Ε.ΜΗ. για τη διαπίστωση της συμφωνίας των προς καταχώριση και δημοσίευση πράξεων, στοιχείων και δηλώσεων κατά περιεχόμενο με το καταστατικό και με τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου, που διέπουν το συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο, χωρίς όμως να περιλαμβάνονται στο εύρος ελέγχου και ζητήματα ακυρωσίας των ανωτέρω πράξεων. …4. Οι διατάξεις του παρόντος νόμου δεν θίγουν: α. την προβλεπόμενη από ειδικές διατάξεις αρμοδιότητα δημοσίων Υπηρεσιών για την τήρηση ειδικών μητρώων με σκοπό άλλον από αυτόν της εμπορικής δημοσιότητας. β…». Στο άρθρο 116 παρ.3 του ιδίου ως άνω νόμου, το οποίο εξακολουθεί να ισχύει, ορίζεται ότι:
….. Όπου γίνεται αναφορά στην αρμοδιότητα των Ειρηνοδικών σχετικά με την καταχώριση ή μη των καταστατικών των Αστικών Συνεταιρισμών, καταργείται και στο εξής αρμόδια είναι η Υ.Γ.Ε.ΜΗ. στην οποία ανήκει ο υπόχρεος…».
Τέλος στα άρθρα 15 παρ. 1 και 2 εδ α’, 16 παρ. 1, 17, 20 παρ. 3,4 και 5, 24 παρ. 2 και 3, 58 παρ.1 και 59 του νέου Ν.4919/2022 για την λειτουργία του Γ.Ε.ΜΗ. (ΦΕΚ A’ 71), που ισχύουν από 7-4-2022, ορίζεται ότι:
Άρθρο 15 «1.Το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) είναι το εθνικό μητρώο εμπορικής δημοσιότητας, στο οποίο πραγματοποιείται η δημοσιότητα πράξεων, στοιχείων ή δηλώσεων των υπόχρεων προσώπων. 2. Ο παρών νόμος δεν θίγει: α) την αρμοδιότητα δημόσιων υπηρεσιών, όπως προβλέπεται από ειδικές διατάξεις, για την τήρηση ειδικών μητρώων, με σκοπό άλλον από αυτόν της εμπορικής δημοσιότητας, β) …».
Άρθρο 16 «1. Στο Γ.Ε.ΜΗ. εγγράφονται υποχρεωτικά: α) ..β).. γ) … δ)… ε) ο Αστικός Συνεταιρισμός του Ν.1667/1986 (ΦΕΚ Α’ 196), στον οποίο περιλαμβάνονται ο αλληλασφαλιστικός, ο πιστωτικός, ο οικοδομικός συνεταιρισμός και η ενεργειακή κοινότητα, στ).»
Άρθρο 17 «Η εμπορική δημοσιότητα των πράξεων, στοιχείων ή δεδομένων των υπόχρεων των παρ. 1 και 2 του άρθρου 16 πραγματοποιείται με: α) την εγγραφή ή καταχώριση αυτών στο Γ.Ε.ΜΗ., και β) την ταυτόχρονη δημοσίευση, στον διαδικτυακό τόπο του Γ.Ε.ΜΗ., κατά περίπτωση, είτε εν συνόλω, είτε εν μέρει, της πράξης ή του στοιχείου που καταχωρίστηκε, είτε με μνεία για την καταχώριση πράξεων και στοιχείων για τα οποία προβλέπεται υποχρέωση εμπορικής δημοσιότητας».
Άρθρο 59 «Από την έναρξη ισχύος του παρόντος, καταργούνται: α) τα άρθρα 85 έως 114 του Ν.4635/2019 (ΦΕΚ Α’ 167), περί Γ.Ε.ΜΗ.
Από τις προαναφερόμενες διατάξεις, ερμηνευόμενες αυτοτελώς, αλλά και σε συνδυασμό μεταξύ τους, ενόψει και του όλου νομικού πλαισίου εντός του οποίου εντάσσονται, του σκοπού που εξυπηρετούν και την υπαγωγή σ’ αυτές των πραγματικών περιστατικών που τέθηκαν υπόψη του Τμήματος από την ερωτώσα Υπηρεσία, κατά την ομόφωνη γνώμη των μελών του Τμήματος, συνάγονται τα ακόλουθα:
Με το πρώτο μέρος του Ν.3419/2005, τα άρθρα 1 έως 12 και 14 έως 18 του οποίου καταργήθηκαν με την παρ. 2 του άρθρου 116 του Ν.4535/2019, εισήχθη για πρώτη φορά στη ελληνική επικράτεια ο θεσμός του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (Γ.Ε.ΜΗ.). Με τις διατάξεις των άρθρων 85 έως 116 του Ν.4635/2019 (τα άρθρα 85 έως 114 του οποίου καταργήθηκαν – αντικαταστάθηκαν πρόσφατα με το Ν.4919/2022), οριοθετήθηκε εκ νέου το πλαίσιο λειτουργίας του Γενικού Εμπορικού Μητρώου, η εμπορική δημοσιότητα, οι πράξεις και τα στοιχεία που υποβάλλονται σε εμπορική δημοσιότητα και η διαδικασία καταχώρισης αυτών.
Ενόψει των ανωτέρω ο νομοθέτης, έχοντας ως σκοπό την αποφυγή γραφειοκρατίας και την καταχώριση όλων των ασκούντων εμπορική δραστηριότητα σε ένα ενιαίο φορέα, με το Ν.4635/2019 κατέστησε πλέον το ΓΕΜΗ το μοναδικό μητρώο εμπορικής δημοσιότητας, κρίνοντας ότι η εξυπηρέτηση σκοπών δημοσίου συμφέροντος, όπως της ενότητας, της διαφάνειας και της αρτιότητας των δεδομένων προστατεύεται με τη θέσπιση ενός μόνο φορέα για την τήρησή της (εμπορικής δημοσιότητας).
Περαιτέρω όμως ο νομοθέτης, όπως ρητά προβλέπεται, τόσο στις καταργηθείσες διατάξεις του άρθρου 85 παρ. 4 του Ν 4635/2019, όσο και στις ισχύουσες πλέον διατάξεις του άρθρου 15 παρ. 4 του Ν.4919/2022, δεν κατήργησε τυχόν άλλα μητρώα, που τηρούνται σε άλλες δημόσιες υπηρεσίες και εξυπηρετούν σκοπούς άλλους πλην της εμπορικής δημοσιότητας (π.χ. επιμελητήρια κλπ).
Ειδικότερα, αναφορικά με τους αστικούς συνεταιρισμούς, υπό την ισχύ του Ν. 3419/2005 το ειδικό βιβλίο που τηρούνταν στο Μητρώο αστικών συνεταιρισμών των Ειρηνοδικείων, είχε αντικατασταθεί από το ΓΕΜΗ, αλλά ο έλεγχος νομιμότητας των καταστατικών εξακολουθούσε να ασκείται από τα Ειρηνοδικεία και συνεπώς απαιτείτο πρώτα έγκριση του καταστατικού από τον ειρηνοδίκη για την σύσταση ενός αστικού συνεταιρισμού καθώς και για κάθε τροποποίηση του, και εν συνεχεία η καταχώριση του καταστατικού στο ΓΕΜΗ.
Οι γραμματείες δε των Ειρηνοδικείων εξακολουθούσαν να έχουν την υποχρέωση αποστολής αντίγραφου του καταστατικού με την ημερομηνία καταχώρισης και τον αριθμό μητρώου στο δήμο ή την κοινότητα της έδρας του συνεταιρισμού, στη νομαρχία και στην Υπηρεσία Συνεταιρισμών του Υπουργείου Οικονομικών.
Με το Ν.4635/2019 το ΓΕΜΗ καθίσταται όχι απλώς το πρωτεύον αλλά το μοναδικό μητρώο για τους αστικούς συνεταιρισμούς και η αρμοδιότητα των Ειρηνοδικείων, με το άρθρο 116 παρ. 3 αυτού, καταργείται ρητά. Ο δε έλεγχος νομιμότητας για τη διαπίστωση της συμφωνίας των προς καταχώριση και δημοσίευση πράξεων, στοιχείων και δηλώσεων κατά περιεχόμενο με το καταστατικό και με τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου, που διέπουν το συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο, ασκείται πλέον από τις υπηρεσίες ΓΕΜΗ. Η ανωτέρω ρύθμιση επαναλαμβάνεται και στο νέο Ν.4919/2022, ο οποίος αντικαθιστά τις διατάξεις των άρθρων 84 -114 του Ν.4635/2019 με τα άρθρα 15 επ. αυτού, όπως η αντιστοίχιση εξειδικεύεται στο παράρτημα του νέου νόμου.
Στις διατάξεις του Οργανισμού του Υπουργείου Οικονομικών (άρθρου 34 π.δ.142/2017) προβλέπεται ότι στο Τμήμα Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, της Διεύθυνσης Μακροοικονομικής Πολιτικής, της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικής Πολιτικής, Διεύθυνση Μακροοικονομικής Πολιτικής και Προβλέψεων – ερωτώσα υπηρεσία, υπάγεται μεταξύ άλλων ο συντονισμός, η εποπτεία και η υποβοήθηση της ανάπτυξης των αστικών συνεταιρισμών, και η υποβολή προτάσεων σε σχετικά θέματα οργάνωσης, λειτουργίας και δράσης τους καθώς και η τήρηση μητρώου αστικών συνεταιρισμών, για σκοπό διάφορο από την εμπορική δημοσιότητα. Η αρμοδιότητα τήρησης του ως άνω μητρώου από την ανωτέρω υπηρεσία, όπως συνάγεται από τα προαναφερόμενα, διατηρήθηκε και μετά την ισχύ του Ν.4635/2019 και διατηρείται και σήμερα και υπό την ισχύ του Ν.4919/2022. Και τούτο διότι η τήρηση στο Γ.Ε.ΜΗ. μητρώου αστικών συνεταιρισμών, θεραπεύσει διαφορετικούς σκοπούς (εμπορική δημοσιότητα, διαφάνεια εμπορικότητας, προστασία τρίτων και των συναλλαγών, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο), από το σκοπό που επιδιώκει εν προκειμένω, η τήρηση του σχετικού μητρώου από την ερωτώσα υπηρεσία.
Κατά συνέπεια, από τη συγκριτική θεώρηση των ως άνω διατάξεων συνάγεται ότι, αν και η αρμοδιότητα των Ειρηνοδικείων για τον έλεγχο νομιμότητας και την καταχώριση των καταστατικών των αστικών συνεταιρισμών σε ειδικό μητρώο, έχει ρητά καταργηθεί και έχει αντικατασταθεί από τις υπηρεσίες Γ.Ε.ΜΗ, εντούτοις δεν προκύπτει περαιτέρω κατάργηση της υποχρέωσης του νέου φορέα, που είναι πλέον αρμόδιος για την καταχώριση των καταστατικών των αστικών συνεταιρισμών στο Γενικό Μητρώο (ήτοι των Υ.ΓΕ.ΜΗ), για την αποστολή στη συνέχεια των καταχωρισθέντων καταστατικών, εντός της προβλεπόμενης 30νθήμερης προθεσμίας, στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Οικονομικών.
Τούτων δοθέντων το ΝΣΚ γνωμοδότησε ομόφωνα ότι, μετά την ισχύ των διατάξεων της παρ.3 του άρθρου 116 του Ν.4635/2019, και την μεταφορά της αρμοδιότητας καταχώρισης των καταστατικών των αστικών συνεταιρισμών από τα Ειρηνοδικεία στις κατά τόπους Υ.Γ.Ε.ΜΗ. των υπόχρεων, έχει μεταφερθεί σ’ αυτές, ως αρμοδίων πλέον υπηρεσιών, και η υποχρέωση για την αποστολή αντιγράφων των καταχωρισθέντων καταστατικών των αστικών συνεταιρισμών, στην ερωτώσα υπηρεσία, κατά τα οριζόμενα στο ε’ εδάφιο της παρ. 6 του άρθρου 1 του Ν.1667/1986, που εξακολουθεί να ισχύει.
