- 29/01/2019
Λήξη σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας και δικαίωμα αποζημίωσης πελατείας
Γράφει ο Στάθης Δημ. Σταματελόπουλος, Νομικός Συνεργάτης Ε.Ε.Α.
Ζητήματα που αφορούν την προβλεπόμενη από τις διατάξεις του ΠΔ 219/1991 σύμβαση αποκλειστικής αντιπροσωπείας και ειδικότερα την αξίωση για την καταβολή αποζημίωσης πελατείας στον εμπορικό αντιπρόσωπο, κατά την λύση, ή λήξη της σύμβασης αποκλειστικής εμπορικής αντιπροσωπείας και την φύση και τις προϋποθέσεις για την γέννηση της αξίωσης αυτής, απασχόλησαν την υπ. αριθμ. 523/2017 απόφαση του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου της χώρας.
Ειδικότερα:
Η υπόθεση αφορούσε σε αίτηση αναίρεσης, που άσκησε αποκλειστικός εμπορικός αντιπρόσωπος, σε βάρος της αντιπροσωπευόμενης εταιρείας, ζητώντας την επιδίκαση εύλογης αποζημίωσης πελατείας, την οποία προβλέπει η διάταξη του άρθρου 9 του ΠΔ 219/1991, σε κάθε περίπτωση λύσης της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας, καθώς το Εφετείο είχε απορρίψει την σχετική αγωγή του.
Ο Άρειος Πάγος διέλαβε στο σκεπτικό της απόφασης του, με την οποία δέχτηκε την αίτηση αναίρεσης, τα εξής σχετικά με την αξίωση καταβολής εύλογης αποζημίωσης πελατείας:
Από τις διατάξεις των άρθρων 1 παρ.2, 9 παρ 1α, και 11 παρ. 1 και 2 του ΠΔ 219/1991 προκύπτει ότι, η αποζημίωση πελατείας είναι μία ιδιόρρυθμη αξίωση αμοιβή, που κινείται μεταξύ δύο ισοδύναμων πόλων, εκείνου της αμοιβής και εκείνου της επιείκειας, οι οποίοι δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό της, ως ένα είδος εύλογης, ή δίκαιης αποζημίωσης, όπως ιδίως φαίνεται και από την διατύπωση του άρθρου 9 παρ. 1 εδ. α του ΠΔ 219/1991, όπως το εδ. α αντικαταστάθηκε με το άρθρο 7 παρ. 1του ΠΔ 312/1995 ( ΑΠ 704/2007).
Για την επιδίκαση της αποζημίωσης αυτής το πραγματικό του άρθρου 9 του ως άνω ΠΔ 219/1991 θέτει τρεις ισοδύναμες προϋποθέσεις, οι οποίες πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά : α) η εισφορά νέων πελατών, ή η προαγωγή σημαντικά των υποθέσεων με τους υπάρχοντες πελάτες, από τον εμπορικό αντιπρόσωπο κατά την διάρκεια της σύμβασης, β) η διατήρηση ουσιαστικών ωφελειών από τον εντολέα – αντιπροσωπευόμενο, που προκύπτουν από τις υποθέσεις με τους πελάτες αυτούς, μετά τη λύση της σύμβασης και γ) η καταβολή της αποζημίωσης να είναι δίκαιη, αν ληφθούν υπόψη όλες οι περιστάσεις καθεμίας συγκεκριμένης περίπτωσης και ιδιαίτερα οι προμήθειες που χάνει ο εμπορικός αντιπρόσωπος και οι οποίες προκύπτουν από τις υποθέσεις με τους πελάτες αυτούς.
Όπως δε προκύπτει από το συνδυασμό της προαναφερθείσας διάταξης του άρθρου 9 παρ. 1 του ΠΔ 219/1991, με τις διατάξεις των άρθρων 8 παρ. 4 έως 8 και 9 παρ. 3 του ίδιου ΠΔ 219/1991, τυπική προϋπόθεση της αποζημίωσης πελατείας είναι η λύση της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας. Η αξίωση αυτή της αποζημίωσης πελατείας γεννάται κατά βάση, σε κάθε περίπτωση λύσης της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας και μάλιστα ανεξάρτητα από το εάν ο συγκεκριμένος κάθε φορά λόγος λύσης ρυθμίζεται από το ΠΔ 219/1991, ή προκύπτει από το κοινό δίκαιο.
Επομένως, παρέχεται η αξίωση αποζημίωσης πελατείας και σε περίπτωση λύσης της ορισμένου χρόνου σύμβασης αντιπροσωπείας, με την μόνη την παρέλευση του ορισμένου χρόνου αυτής. Η άποψη αυτή εναρμονίζεται και με το χαρακτήρα της αποζημίωσης πελατείας, ως ιδιόρρυθμης αξίωσης για αμοιβή, για τη γέννηση της οποίας, δεν απαιτείται αντισυμβατική, ή γενικότερα παράνομη συμπεριφορά από την πλευρά του αντιπροσωπευόμενου επιχειρηματία (ΑΠ 592/2008).
Περαιτέρω, σύμφωνα με την παρ.3 του άρθρου 9 του ΠΔ 219/1991 η αποζημίωση, ή η αποκατάσταση της ζημίας σύμφωνα με τις παρ. 2 και 3 του παρόντος δεν οφείλεται …..β) όταν ο εμπορικός αντιπρόσωπος καταγγείλει την σύμβαση, εκτός, αν η λύση αυτή οφείλεται σε υπαιτιότητα του αντιπροσωπευομένου.
Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ευθέως ότι, προϋπόθεση για την αποστέρηση του εμπορικού αντιπροσώπου από το δικαίωμα στην αποζημίωση πελατείας είναι η λύση της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας, κατόπιν καταγγελίας της από τον ίδιο τον εμπορικό αντιπρόσωπο, εκτός, αν η λύση κατόπιν καταγγελίας του εμπορικού αντιπροσώπου οφείλεται σε υπαιτιότητα του αντιπροσωπευομένου, οπότε παρά το ότι, ο εμπορικός αντιπρόσωπος κατήγγειλε τη σύμβαση διατηρεί το δικαίωμα στην αποζημίωση πελατείας .Αυτονόητο είναι ότι, η εν λόγω ρύθμιση δεν αφορά την διαφορετική περίπτωση λύσης της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας, που επέρχεται με την παρέλευση του συμφωνηθέντος χρόνου αυτής, οπότε και δεν τίθεται από το νόμο, ως προϋπόθεση του σχετικού δικαιώματος του εμπορικού αντιπροσώπου, η υπαιτιότητα του αντιπροσωπευομένου.
Στην ένδικη περίπτωση το Εφετείο δέχτηκε ότι, μεταξύ των διαδίκων είχαν συναφθεί συμβάσεις αποκλειστικής εμπορικής αντιπροσωπείας ορισμένου χρόνου, οι οποίες έληξαν χωρίς να μετατραπούν σε συμβάσεις αορίστου χρόνου, αλλά ότι, η μεταξύ τους συνεργασία συνεχίστηκε με άλλη μορφή και συγκεκριμένα, η αναιρεσείουσα ήταν μεταπωλητής, εντεταλμένος της αναιρεσίβλητης σε παράλληλο δίκτυο μεταπωλητών, που διατηρούσε αυτή, που αγόραζε τα προϊόντα της, με τις συμφωνηθείσες χαμηλότερες τιμές, χωρίς καταβολή προμήθειας, ή άλλης έκπτωσης.
Μετά τη λήξη του συμβατικού χρόνου της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας η αναιρεσείουσα εμπορική αντιπρόσωπος επέδωσε στην αναιρεσίβλητη αντιπροσωπευόμενη εταιρεία, εξώδικη όχληση – καταγγελία, με την οποία κατήγγειλε την μεταξύ τους σύμβαση αντιπροσωπείας για σπουδαίο λόγο, αναγόμενο σε αντισυμβατική συμπεριφορά της αναιρεσίβλητης, τον οποίο το Εφετείο έκρινε αβάσιμο και για τον λόγο αυτό δέχτηκε ότι, η αναιρεσίβλητη αντιπροσωπευόμενη εταιρεία δεν έφερε καμία υπαιτιότητα για τη λύση της μεταξύ τους σύμβασης αντιπροσωπείας και εντεύθεν αυτών απέρριψε την έφεση και την σχετική αγωγή για την καταβολή αποζημίωσης πελατείας.
Όπως όμως έκρινε ο Άρειος Πάγος, με την απόφαση και την κρίση του αυτή το Εφετείο παραβίασε ευθέως την διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 9 του ΠΔ 219/1991, καθώς αξίωσε, ως πρόσθετη προϋπόθεση για την θεμελίωση του δικαιώματος του εμπορικού αντιπροσώπου για την αποζημίωση πελατείας, λόγω λήξεως της ορισμένου χρόνου, σύμβασης αποκλειστικής εμπορικής αντιπροσωπείας, την ύπαρξη υπαιτιότητας του αντιπροσωπευομένου, αλλά και τις ουσιαστικές διατάξεις της παρ. 3 του ίδιου άρθρου, τις οποίες εφάρμοσε, ενώ δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους, εξαρτώντας τη γέννηση του δικαιώματος αποζημίωσης πελατείας του εμπορικού αντιπροσώπου, από τη βασιμότητα των λόγων, της μεταγενέστερης της λήξης, της επίδικης σύμβασης ορισμένου χρόνου και μη ασκούσας, ως εκ τούτου, καμία έννομη επιρροή, καταγγελίας, από την εμπορική αντιπρόσωπο.
