Του Στέργιου Κωνσταντίνου*

---

Η Οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 για την προστασία των προσώπων που καταγγέλλουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης (γνωστό ως «EU Whistleblowing Directive», εφεξής «η Οδηγία»)

απαιτεί από τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν νομοθεσία που υποχρεώνει όλες τις επιχειρήσεις με 50  ή περισσότερους εργαζομένους:

• να θέσουν σε εφαρμογή κατάλληλους διαύλους αναφοράς που θα επιτρέπουν στους εν λόγω εργαζομένους να καταγγέλλουν παραβιάσεις του δικαίου της ΕΕ, καθώς και
• να διασφαλίζουν ότι όσοι προβαίνουν σε αναφορές καταγγελίας δυσλειτουργιών προστατεύονται νομικά από αντίποινα για το γεγονός ότι το έπραξαν.

 

Η Οδηγία δίνει ως προθεσμία ενσωμάτωσης για τα κράτη μέλη της ΕΕ το αργότερο έως τις 17 Δεκεμβρίου 2021.

1.      Αντικείμενο

Η Οδηγία απαιτεί από τις επιχειρήσεις να θέτουν σε εφαρμογή εσωτερικούς διαύλους υποβολής καταγγελιών, όπου θα διασφαλίζεται η εμπιστευτικότητα του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος, ενώ ταυτόχρονα απαιτεί από τα κράτη μέλη να θέτουν σε εφαρμογή εξωτερικούς διαύλους υποβολής καταγγελιών. Η προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος πρέπει να καλύπτει τις καταγγελίες που υποβάλλονται σχετικά με παραβιάσεις των τομέων του δικαίου της ΕΕ που προβλέπονται στην Οδηγία (συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων συμβάσεων, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, των προϊόντων και των αγορών, καθώς και της πρόληψης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, της προστασίας του περιβάλλοντος, της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και της ασφάλειας των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών). Ωστόσο, οι τομείς αυτοί δεν είναι περιοριστικοί και τα κράτη μέλη μπορούν – εάν το επιθυμούν – να προβλέψουν σχετική προστασία για καταγγελίες και σε άλλους τομείς.

Ιδιαίτερη ανησυχία για τις επιχειρήσεις που αναπτύσσουν δραστηριότητα στην ΕΕ προκαλεί το ζήτημα του τρόπου διασφάλισης συμμόρφωσης με την απαίτηση της Οδηγίας ότι κάθε νομική οντότητα με 50 (το Ελληνικό Σ/Ν αναφέρεται σε 20) ή περισσότερους εργαζομένους πρέπει να έχει το δικό της δίαυλο αναφοράς και δική της διαδικασία whistleblowing. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δηλώσει ότι σκοπός της πρόβλεψης είναι να αποκλείεται η εξάρτηση από μια κεντρική ομάδα συμμόρφωσης εντός ενός ομίλου για τη διαχείριση όλων των εκθέσεων μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (αν και υπάρχει παρέκκλιση που επιτρέπει σε οντότητες με 50-249 εργαζομένους να «μοιράζονται πόρους» μεταξύ τους). Σημειώνεται ότι σε επίπεδο κρατών-μελών, ο Δανός νομοθέτης συμπεριέλαβε διάταξη που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν ένα κεντρικό σύστημα υποβολής εκθέσεων και ερευνών, εν αναμονή περαιτέρω διευκρινίσεων σχετικά με το κατά πόσον η προσέγγιση αυτή συμβιβάζεται ή όχι με την Οδηγία. Αντιθέτως, το σχέδιο νόμου που δημοσιεύεται σε ορισμένες άλλες δικαιοδοσίες απλώς ακολουθεί το καθεστώς της Οδηγίας.

2.      Κίνδυνοι

Διαχρονικά, οι Αρχές Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα τονίζουν την ανάγκη εξισορρόπησης της προστασίας των καταγγελλόντων, με την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα δεν ενθαρρύνουν τη συλλογή ανακριβών και εξαιρετικά επιζήμιων πληροφοριών για τους καταγγελλόμενους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ιδιαίτερου κινδύνου αποτελούν τα συστήματα τηλεφωνικής γραμμής, τα οποία ενθαρρύνουν τις ανώνυμες καταγγελίες. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από τις επιχειρήσεις που θεσπίζουν συστήματα για τη συμμόρφωσή τους με την Οδηγία.

Επιπλέον, οι πολιτικές και οι διαδικασίες καταγγελιών θα πρέπει να επανεξεταστούν και να επικαιροποιηθούν προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της Οδηγίας (λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις διαβούλευσης με την αντίστοιχη συνδικαλιστική οργάνωση ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο διαβούλευσης με το προσωπικό), οπότε το ανθρώπινο δυναμικό και τα νομικά τμήματα θα πρέπει να συνεργαστούν στενά για να επιτύχουν συμμόρφωση.

3.      Ιστορικό ενσωμάτωσης στην Ελλάδα

 

Για την παρακολούθηση της διαδικασίας ενωσμάτωσης στην Ελλάδα της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937είναι χρήσιμη η παράθεση ενός σύντομου ιστορικού

 

Ημερομηνία	Ενέργεια
06/2020	Η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε στη συγκρότηση ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής[1] για την κατάρτιση σχεδίου νόμου για την ενσωμάτωση της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο.
09/2020	Η ΜΚΟ «Transparency International Greece» αποστέλλει έκθεση, η οποία τάσσεται υπέρ της ισχυρότερης εφαρμογής της Οδηγίας.
11/2020	Η «Transparency International Greece», η Vouliwatch και η Reporters United σχηματίζουν συνασπισμό της κοινωνίας των πολιτών ώστε να συμμετέχει στη διαβούλευση ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ισχυρό πλαίσιο προστασίας για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος. Περισσότερες από 20 Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών υπέγραψαν κοινή επιστολή που εστάλη στον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Επικρατείας και στον Υπουργό Δικαιοσύνης.
05/2021	Η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα δημοσίευσε συστάσεις για την ενίσχυση των διατάξεων προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στο πλαίσιο νέου σχεδίου νομοθεσίας για την εισαγωγή νέων προστατευτών εργασίας. Η δημόσια διαβούλευση έχει πλέον ολοκληρωθεί σχετικά με σχέδιο νόμου για την προστασία της εργασίας – η σύσταση ανεξάρτητης αρχής επιδιώκει τη μεταφορά της οδηγίας 2019/1158 της ΕΕ στο εθνικό δίκαιο. Η TI Greece υπέβαλε παρατηρήσεις σχετικά με το πλαίσιο που βασίζεται σε βασικές αρχές της, οι οποίες πρέπει επίσης να μεταφερθούν στο ελληνικό δίκαιο μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου 2021. Σύμφωνα με αυτές τις συστάσεις η «Transparency International Greece» αναδεικνύει την ανάγκη για: τη διεύρυνση της έννοιας του εργαζομένου στο πεδίο εφαρμογής[2], την ενίσχυση των πολιτικών αναφορών εντός της επιχείρησης για τη διαχείριση εσωτερικών καταγγελιών, σύμφωνα και με τις διαδικασίες που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Οδηγία 1937/2019/ΕΕ για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος[3], τη διεύρυνση της λίστας των απαγορευμένων αντιποίνων[4], την περαιτέρω ενίσχυση της αντιστροφής του βάρους της απόδειξης συνέπεια στην προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος σε όλο το νομικό σύστημα[5].
08/2021	Η θέσπιση νέου νόμου για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Η θητεία της επιτροπής που είναι αρμόδια για την ανάπτυξη του νέου σχεδίου νόμου παρατάθηκε στις 18 Ιουνίου έως τις 15 Νοεμβρίου 2021, μόλις ένα μήνα πριν από τη λήξη της προθεσμίας για την πλήρη ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο σε όλα τα κράτη μέλη, αφήνοντας ελάχιστο χρόνο για την κατάλληλη δημόσια διαβούλευση στις προτάσεις που πρέπει επίσης να συζητηθούν και να ψηφιστούν στο Κοινοβούλιο για την τήρηση της προθεσμίας της 17ης Δεκεμβρίου 2021.

4.      Συμπέρασμα

Με την 17η Δεκεμβρίου 2021 να πλησιάζει και ορισμένες χώρες να παρέχουν πλέον μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με την εθνική νομοθεσία, οι διεθνείς επιχειρήσεις (ιδίως εκείνες που έχουν δραστηριότητα σε διάφορα κράτη της ΕΕ, όπου ο χρόνος που απαιτείται για να συμφωνηθούν αλλαγές στις πολιτικές και στη συνέχεια να μεταφραστούν αυτές μπορεί να είναι σημαντικές) θα πρέπει να προβούν άμεσα σε:

• επανεξέταση των προτύπων επιχειρηματικής συμπεριφοράς και των ρυθμίσεων υποβολής καταγγελιών, συμπεριλαμβανομένων των τηλεφωνικών γραμμών, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με την Οδηγία και με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/679
• εφαρμογή εσωτερικών πολιτικών καταγγελίας δυσλειτουργιών (ή την προσαρμογή των υφιστάμενων πολιτικών τους ώστε να διασφαλίζεται ότι λαμβάνουν υπόψη τη νέα νομοθεσία).

 

Βασικές προτεραιότητες στο όλο εγχείρημα θα πρέπει να είναι:

• οι εκθέσεις να διεκπεραιώνονται από τα σωστά άτομα, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα και με την κατάλληλη ασφάλεια και εμπιστευτικότητα·
• οι απαιτούμενες πληροφορίες να παρέχονται στον καταγγέλλοντα και στον καταγγελλόμενο,
• να υπάρχει καθοδήγηση για τη διασφάλιση της μη επιβολής αντιποίνων· και
• να υπάρχουν κατάλληλες περίοδοι διατήρησης για αναφορές και δεδομένα έρευνας.

 

* Για τη

«ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ – ΧΑΡΑ ΖΕΡΒΑ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ»

Στέργιος Κωνσταντίνου

Δικηγόρος – IP & ICT Law

CIPP/E, CIPM, FIP

[1] https://diavgeia.gov.gr/decision/view/%CE%A81%CE%96%CE%A0%CE%A9-%CE%9D%CE%9C%CE%A9

[2] http://www.opengov.gr/minlab/?p=4974, άρθρο 3

[3] http://www.opengov.gr/minlab/?p=4967, άρθρο 10

[4] http://www.opengov.gr/minlab/?p=4964, άρθρο 13

[5] http://www.opengov.gr/minlab/?p=4962, άρθρο 15