Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης Συγγενικών Δικαιωμάτων

Γράφει ο Στάθης Δημ. Σταματελόπουλος, Νομικός Συνεργάτης Ε.Ε.Α.

Πολλά από τα μέλη μας το τελευταίο χρονικό διάστημα, έχουν καταστεί δέκτες οχλήσεων από διάφορους φορείς, οι οποίοι, υπό τη νομική μορφή των αστικών μη κερδοσκοπικών εταιρειών, εμφανίζονται ως Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης συγγενικών δικαιωμάτων και φέρονται να εκπροσωπούν τα μέλη τους, τα οποία είναι ερμηνευτές (τραγουδιστές) εκτελεστές (μουσικοί) και παραγωγοί υλικών φορέων ήχου (δισκογραφικές εταιρείες) και απαιτούν την καταβολή εύλογης και ενιαίας αμοιβής για την χρήση και την παρουσίαση μέσω των επιχειρήσεων τους (εστιατόρια, καφέ, κομμωτήρια, εμπορικά καταστήματα κ.λ..π.) φωνογραφημάτων, που αφορούν τους παραπάνω καλλιτέχνες και τα οποία προστατεύονται με συγγενικά δικαιώματα.

Σε περίπτωση δε μη επίτευξης συμφωνίας για την καταβολή των αμοιβών, όπως αυτές με σχετικό δημοσιευμένο αμοιβολόγιο, ανά κατηγορία, επιχείρησης προβάλλονται από τους συλλογικούς φορείς διαχείρισης συγγενικών δικαιωμάτων, τότε την λύση καλείται να δώσει το αρμόδιο Δικαστήριο (Μονομελές Πρωτοδικείο), που δικάζει με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων.

Προκειμένου λοιπόν να γνωρίζουν τα μέλη μας τις υποχρεώσεις, αλλά και τα δικαιώματα τους, σχετικά με την καταβολή αμοιβής για τα προστατευόμενα συγγενικά δικαιώματα αναφερόμαστε συνοπτικά στα όσα έκρινε σχετικά η ως άνω απόφαση. Επισημαίνουμε δε ότι, οι σχετικοί οργανισμοί δεν αποτελούν πρόσφατο δημιούργημα, αλλά υπάρχουν επί σειρά ετών, η διάλυση όμως της Α.Ε.Π.Ι., που αποτελούσε άλλο διαφορετικό φορέα, για την προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επέφερε μεγαλύτερη σύγχυση στους επαγγελματίες.

Ο Ν. 2121/1993 προστατεύει τις βασικές κατηγορίες δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων, αναγνωρίζοντας στους ερμηνευτές, ή εκτελεστές καλλιτέχνες και στους παραγωγούς σε κάποιες περιπτώσεις, το αποκλειστικό και απόλυτο δικαίωμα να επιτρέπουν, ή να απαγορεύουν ορισμένες χρήσεις των εισφορών τους και σε άλλε περιπτώσεις ένα απλό ενοχικό δικαίωμα. Ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες είναι κατά την ενδεικτική απαρίθμηση διαφόρων κατηγοριών στο άρθρο 46 παρ. 1 του Ν.2121/1993 τα πρόσωπα που ερμηνεύουν, ή εκτελούν με οποιοδήποτε τρόπο έργα του πνεύματος, όπως οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, οι ερμηνευτές κ.λ.π., ενώ παραγωγοί υλικού φορέα ήχου ή εικόνας είναι κατά το άρθρο 47 παρ. 2 , το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, με πρωτοβουλία του οποίου πραγματοποιείται η πρώτη εγγραφή σειράς ήχων μόνο, ή εικόνων και ήχου.

Όταν ο νόμος καθιερώνει δικαίωμα εύλογης αμοιβής ο δικαιούχος έχει μόνο το ενοχικό δικαίωμα το ζητήσει εύλογη αμοιβή από τους χρήστες. Στο άρθρο 49 παρ. 1 του Ν.2121/1993 καθιερώνεται δικαίωμα εύλογης αμοιβής υπέρ των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των οποίων η ερμηνεία ή εκτέλεση έχει εγγραφεί στον υλικό φορέα, καθώς και των παραγωγών των υλικών αυτών φορέων, όταν ο υλικός φορέας ήχου ή εικόνας, που έχει νόμιμα εγγραφεί χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, με οποιοδήποτε τρόπο, ή για παρουσίαση στο κοινό.

Επίσης με το Ν. 4481/2017 που αφορά στην συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, στην χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων και σε άλλα θέματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού ορίστηκαν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

Τα άρθρα 1 έως 54 εφαρμόζονται στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, που είναι εγκατεστημένοι στην Ελληνική Επικράτεια, ενώ τα άρθρα 33 έως 41 και παρ. 2 του άρθρου 44 εφαρμόζονται στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, που είναι εγκατεστημένοι στην Ελληνική Επικράτεια και διαχειρίζονται δικαιώματα δημιουργών επί μουσικών έργων, τα οποία προορίζονται για επιγραμμική χρήση σε πολυεδαφική βάση. Οι διατάξεις των άρθρων 1 έως 54 εφαρμόζονται στις οντότητες που ανήκουν, ή ελέγχονται άμεσα ή έμμεσα, εξ ολοκλήρου, ή εν μέρει από οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, εφόσον οι οντότητες αυτές διεξάγουν δραστηριότητα, που αν διεξάγονταν από οργανισμό συλλογικής διαχείρισης θα υπόκειντο στις διατάξεις του παρόντος νόμου. Ως οργανισμός συλλογικής διαχείρισης νοείται κάθε οργανισμός, που εξουσιοδοτείται από το νόμο, ή μέσω μεταβίβασης άδειας, ή οποιασδήποτε άλλης συμβατικής συμφωνίας, για τη διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ή συγγενικών δικαιωμάτων εξ ονόματος περισσοτέρων του ενός δικαιούχων, για το συλλογικό όφελος αυτών, ως αποκλειστικό ή κύριο σκοπό του και ο οποίος πληροί ένα από ή αμφότερα τα ακόλουθα κριτήρια : α) ανήκει στα μέλη του ή ελέγχεται από αυτά, β) έχει οργανωθεί σε μη κερδοσκοπική βάση.

Ως σύμβαση εκπροσώπησης νοείται κάθε συμφωνία μεταξύ οργανισμών συλλογικής διαχείρισης δυνάμει της οποίας ένας οργανισμός συλλογικής διαχείρισης αναθέτει σε άλλον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης την διαχείριση των δικαιωμάτων των δικαιούχων που εκπροσωπεί, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας, που έχει συναφθεί βάσει των άρθρων 38 και 39 του νόμου.

Κάθε οργανισμός συλλογικής διαχείρισης, οργανισμός συλλογικής προστασίας και ανεξάρτητη οντότητα διαχείρισης του άρθρου 50, που είναι εγκατεστημένος στην Ελληνική επικράτεια και ο οποίος πρόκειται να αναλάβει την συλλογική διαχείριση, ή προστασία εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα των δημιουργών, ή των δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων, είναι υποχρεωμένος να λάβει άδεια λειτουργίας από τον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, για την οποία εισηγείται ο ΟΠΙ και δημοσιεύεται στο ΦΕΚ, αναρτάται δε στην ιστοσελίδα του ΟΠΙ, υποχρεούται δε, εντός διαστήματος τριών μηνών από την αδειοδότηση του, να αποστείλει στον ΟΠΙ (Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας) το αμοιβολόγιο του, για να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΟΠΙ. Επιπλέον προβλέπεται ότι, οι Οργανισμοί Συλλογικής διαχείρισης, που λειτουργούν νόμιμα μπορούν να συνιστούν ενιαίο οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, στον οποίο αναθέτουν κατ’ αποκλειστικότητα την εξουσία, ιδίως να διαπραγματεύεται, να χορηγεί άδειες, να συμφωνεί το ύψος των αμοιβών, να προβάλλει τις σχετικέ; αξιώσεις για την καταβολή, να προβαίνει σε κάθε δικαστική ή εξώδικη ενέργεια, να εισπράττει την σχετική αμοιβή από τους χρήστες και να τη διανείμει στους αντίστοιχους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης.

Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης έχουν ενδεικτικά τις ακόλουθες αρμοδιότητες που προβλέπονται και στο καταστατικό τους : α) να διαχειρίζονται το περιουσιακό δικαίωμα, τις εξουσίες που απορρέουν από αυτό, κατηγορίες εξουσιών, ή είδη έργων, ή αντικείμενα προστασίας για τις επικράτειες επιλογής των δικαιούχων, β) να καταρτίζουν συμβάσεις με τους χρήστες για τους όρους εκμετάλλευσης των έργων, καθώς και για την οφειλόμενη προστασία ή και εύλογη αμοιβή,. γ) να εξασφαλίζουν στους δικαιούχους ποσοστιαία αμοιβή, κατά τα οριζόμένα στο άρθρο 32 του Ν.2121/1993, δ) να εισπράττουν τις αμοιβές που προβλέπονται στο Ν.4481/2017 και στο Ν.2121/1993 και να διανέμουν τα εισπραττόμενα ποσά μεταξύ των δικαιούχων, ε) να προβαίνουν σε κάθε διοικητική εξώδικη, ή δικαστική ενέργεια για τη νόμιμη προστασία των δικαιωμάτων των δικαιούχων και ιδίως να υποβάλλουν αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων, να εγείρουν αγωγές, να ασκούν ένδικα μέσα, να υποβάλλουν μηνύσεις και εγκλήσεις, να παρίστανται ως πολιτικώς ενάγοντες και να ζητούν την απαγόρευση πράξεων που προσβάλλουν το δικαίωμα, ως προς τις εξουσίες που τους έχουν ανατεθεί και να ζητούν την κατάσχεση παρανόμων αντιτύπων, ή την δικαστική μεσεγγύηση των εμπορευμάτων, σύμφωνα με το άρθρο 64 του Ν.2121/1993, στ) να ζητούν από τους χρήστες κάθε πληροφορία αναγκαία για την εφαρμογή των αμοιβολογίων, τον υπολογισμό της αμοιβής και την είσπραξη και τη διανομή των εισπραττομένων εσόδων από τα δικαιώματα, χρησιμοποιώντας τα σχετικά αναγνωρισμένα βιομηχανικά πρότυπα.

Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 7 ορίζονται τα ακόλουθα τεκμήρια:

Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης και οι οργανισμοί συλλογικής προστασίας τεκμαίρεται ότι, έχουν την αρμοδιότητα διαχείρισης, ή προστασίας των δικαιωμάτων επί όλων των έργων, ή των αντικειμένων προστασίας, ή όλων των δικαιούχων, για τα οποία ή για τους οποίους δηλώνουν εγγράφως ότι, έχουν μεταβιβαστεί σε αυτούς οι σχετικές εξουσίες ή τα δικαιώματα εύλογης αμοιβής, ή ότι καλύπτονται από την πληρεξουσιότητα, ή μέσω οποιασδήποτε άλλης συμβατικής συμφωνίας . Εφόσον οργανισμός συλλογικής διαχείρισης, που λειτουργεί με άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού ασκεί δικαιώματα ή εξουσίες στο πλαίσιο του Ν.2121/1993, τα οποία υπόκεινται σε υποχρεωτική συλλογική διαχείριση τεκμαίρεται ότι, εκπροσωπεί όλους ανεξαιρέτως τους δικαιούχους ημεδαπούς και αλλοδαπούς και όλα ανεξαιρέτως τα έργα τους. Εάν στην προηγούμενη περίπτωση υπάρχουν περισσότεροι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης για μία συγκεκριμένη κατηγορία δικαιούχων το τεκμήριο ισχύει, εφόσον τα δικαιώματα ασκούνται από κοινού από όλους τους αρμόδιους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, σύμφωνα με τις ειδικότερες διατάξεις του Ν.2121/1993 .Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης μπορούν να ενεργούν δικαστικώς, ή εξωδίκως στο δικό τους όνομα, εάν ή αρμοδιότητα τους στηρίζεται σε μεταβίβαση της σχετικής εξουσίας, ή σε πληρεξουσιότητα, ή σε οποιαδήποτε άλλη συμβατική συμφωνία. Επίσης, νομιμοποιούνται να ασκούν όλα τα δικαιώματα που έχουν μεταβιβαστεί σε αυτούς από το δικαιούχο ή που καλύπτονται από την πληρεξουσιότητα, ή από οποιαδήποτε άλλη συμβατική σχέση.

Όπως όμως έκρινε και η ως άνω απόφαση, το σχετικό τεκμήριο αρμοδιότητας (εκπροσώπησης) υπέρ των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης είναι μαχητό και λειτουργεί αποδεικτικά και νομιμοποιητικά και ο χρήστης (κατάστημα) στα πλαίσια της νόμιμης δικαστικής άμυνας του μπορεί να το ανατρέψει, επικαλούμενος και αποδεικνύοντας για τα παρουσιαζόμενα δημοσίως μουσικά έργα ότι, δεν υφίσταται αρμοδιότητα του οργανισμού συλλογικής διαχείρισης, για την είσπραξη συγγενικών δικαιωμάτων. Στην κρινόμενη υπόθεση ο χρήστης (κατάστημα) αναπαρήγαγε συγκεκριμένο είδος μουσικής και ειδικότερα μουσική HEAVY METAL καλλιτεχνών και συγκροτημάτων που δεν είναι ευρέως γνωστοί και δεν εκπροσωπούνταν από τον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, ενώ επιπρόσθετα δεν πιθανολογήθηκε ότι, στο συγκεκριμένο κατάστημα ακούγονται και έργα καλλιτεχνών, που έχουν εκχωρήσει τα δικαιώματα τους στον αιτούντα οργανισμό συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων και για τον λόγο αυτό απορρίφθηκε η σχετική αίτηση του οργανισμού.

Επίσης, η ως άνω απόφαση έκρινε ότι, για τη δικαστική επιδίωξη της προστασίας των έργων των δικαιούχων που εκπροσωπούνται από τον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, αρκεί η δειγματοληπτική αναφορά των έργων που έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης, χωρίς την απαιτούμενη άδεια, ή χωρίς την καταβολή εύλογης αμοιβής και δεν απαιτείται η πλήρης παράθεση αυτών στο δικόγραφο της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων. Τα ως άνω αναγνωριζόμενα τεκμήρια πρέπει να εφαρμόζονται από τους οργανισμούς κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην θίγονται τα δικαιώματα των δικαιούχων, όπως αυτά προβλέπονται στο νόμο και ιδίως η δυνατότητα τους να διαθέτουν ή όχι σε διαφορετικούς οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης ολόκληρη, ή εν μέρει τη διαχείριση ορισμένων εξουσιών, ή ορισμένων έργων τους, ή αντικειμένων προστασίας τους.

Τέλος κρίθηκε ότι, οι παραπάνω οργανισμοί είναι δυνατόν να διαχειρίζονται συγγενικά δικαιώματα και αλλοδαπών φορέων, δικαιούμενοι κατά το άρθρο 72 παρ. 3 του Ν.2121/1993 να συνάπτουν συμβάσεις αμοιβαιότητας με τους αντίστοιχους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης της αλλοδαπής. Με τις συμβάσεις αυτές οι αλλοδαποί οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης παρέχουν πληρεξουσιότητα, ή μεταβιβάζουν στους ημεδαπούς οργανισμούς τα δικαιώματα που καταπιστευτικά έχουν οι πρώτοι, προς τον σκοπό της διαχείρισης τους στην Ελλάδα .Εξάλλου και με το άρθρο 4 του Ν.2054/1992, για την κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης περί προστασίας των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών φωνογραφημάτων και των οργανισμών ραδιοτηλεόρασης, που έγινε στη Ρώμη, ορίζεται ότι, κάθε συμβαλλόμενο κράτος θα παρέχει την εθνική μεταχείριση στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, εφόσον πληρούται μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις : α) η εκτέλεση γίνεται σε άλλο συμβαλλόμενο κράτος, β) η εκτέλεση έχει εγγραφεί σε φωνογράφημα προστατευμένο κατά το άρθρο 5, γ) εκτέλεση μη εγγεγραμμένη σε φωνογράφημα μεταδίδεται από εκπομπή προστατευόμενη κατά το άρθρο 5, ενώ επιπλέον ορίζεται ότι, όταν η πρώτη έκδοση έγινε μεν σε μη συμβαλλόμενο κράτος, το φωνογράφημα όμως, το αργότερο μέσα σε τριάντα ημέρες από την πρώτη δημοσίευση δημοσιεύτηκε επίσης και σε ένα συμβαλλόμενο κράτος (σύγχρονη δημοσίευση), το φωνογράφημα αυτό θα θεωρείται ότι, εκδόθηκε για πρώτη φορά σε συμβαλλόμενο κράτος .Από τις; διατάξεις αυτές προκύπτει ότι με αυτές καθιερώνεται ως κύρια μέθοδος προστασίας των αλλοδαπών δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων η εξομοίωση τους προς τους ημεδαπούς, με την παραχώρηση και στους αλλοδαπούς της ¨εθνικής μεταχείρισης ¨, δηλαδή αυτής που παρέχεται από κάθε κράτος καταρχήν στους υπηκόους του, ή στα νομικά πρόσωπα που εδρεύουν στο έδαφος του.

Από τα παραπάνω συνάγεται σαφώς ότι, η προσφυγή του οργανισμού συλλογικής διαχείρισης στο Μονομελές Πρωτοδικείο για τον προσωρινό καθορισμό της εύλογης αμοιβής, κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων πρέπει να γίνει αφού προηγηθούν, χωρίς να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των μερών, οι διαπραγματεύσεις με τους χρήστες, οι οποίες επιβάλλεται να γίνουν πριν από οποιαδήποτε χρήση, ή κατά την διάρκεια της, όταν αυτή είναι εξακολουθητική, έτσι ώστε, να αποφευχθούν οι αυθαιρεσίες και οι καταχρηστικές διακρίσεις από τους οργανισμούς, σε βάρος των χρηστών, χωρίς να εξαναγκάζονται σε καθορισμό μη δίκαιων τιμών, με την παροχή σε αυτούς της δυνατότητας διαπραγμάτευσης του ύψους της οφειλόμενης αμοιβής, με βάση τα συγκεκριμένα προσωπικά τους στοιχεία (μέγεθος ή είδος επιχείρησης, είδος εκτελούμενης μουσικής, διάρκεια αυτής κ.α.) και να αποφασίσουν ακόμα και για την περίπτωση να μην προβούν στην συγκεκριμένη χρήση.