Πολυτεχνείο και ιστορική μνήμη

Ιστορική επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973 σήμερα. Η σημασία της έγκειται στο ότι ήταν η τελευταία μεγάλη ιστορική πράξη του λαού μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την οποία έγραψε με το αίμα των παιδιών του ζητώντας «Ψωμί Παιδεία, Ελευθερία». Ήταν μια πράξη που έδωσε στην κοινωνία μας την μακροβιότερη περίοδο ειρήνης, ανάπτυξης και δημοκρατικής σταθερότητας. Έχει σημασία να πούμε ότι η ιστορική μνήμη αποκτά ιδιαίτερο νόημα, μόνο όταν συνδεθεί με τη ζωή και την πράξη, όταν βαπτιστεί στο σήμερα. Και σήμερα μετά από μια δεκαετή οικονομική κρίση με τεράστιες οικονομικές απώλειες και με την καταστροφική εισβολή στη ζωή μας της πανδημίας covid19, καλούμαστε να δώσουμε σαν κοινωνία μια άλλου είδους μάχη: της διαφύλαξης της ζωής και του κατακτημένου επιπέδου από μια απειλή με διαστάσεις που δεν είναι δυνατόν να υπολογιστούν. Η μάχη αυτή είναι πολύ σκληρή γιατί φέρνει τον θάνατο σε συμπολίτες μας και τη συμφορά στην οικονομία.

Όμως ο ελληνικός λαός έχει διδαχθεί από το παρελθόν. Οι κρίσεις μπορούν να νικηθούν όταν τις αντιμετωπίζει ενωμένα και με ευθύνη. Αυτή είναι σήμερα η προσπάθεια.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν μαζική και δυναμική εκδήλωση της λαϊκής αντίθεσης στο δικτατορικό καθεστώς της Χούντας των Συνταγματαρχών που έλαβε χώρα στην ελληνική επικράτεια με διάφορες ενεργητικές και παθητικές μορφές  τον Νοέμβριο του 1973. Η εξέγερση ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου με κατάληψη του Μετσόβιου Πολυτεχνείου Αθηνών από φοιτητές και σπουδαστές και η οποία κλιμακώθηκε σε αντιχουντική εξέγερση, καταλήγοντας σε αιματοχυσία το πρωί της 17ης Νοεμβρίου, ύστερα από μια σειρά γεγονότων αρχής γενομένης με την είσοδο άρματος μάχης στον χώρο του Πολυτεχνείου και την επαναφορά σε ισχύ του σχετικού στρατιωτικού νόμου που απαγόρευε τις συγκεντρώσεις και την κυκλοφορία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Ας δούμε το μήνυμα της ιστορίας*

«Η ιστορική αυτή μέρα είναι μια μέρα περισυλλογής, μάθησης, διδαγμάτων και αξιολόγησης των δικών μας πράξεων, σε σχέση με την ιστορία και τις γενιές που έδωσαν το αίμα τους και μας κληροδότησαν το πνεύμα του αγώνα για τη ζωή, την ελευθερία και τη δημοκρατία!

Ας σκεφτούμε την ιστορία και ας αναρωτηθούμε: «Τι κάνουμε εμείς σήμερα;» Ο καθένας μπορεί να απαντήσει ψάχνοντας μέσα του.

Για όλους μας, η ιστορία αυτή πρέπει να έχει πάντα διδακτικό περιεχόμενο. Δεν είναι ιστορία μόνο για τα βιβλία. Είναι ιστορία – οδηγός για δράση. Οδηγός για το μέλλον μας!

Όσο καλύτερα γνωρίζουμε σε βάθος τη ζωντανή και μαχητική ιστορία του λαού μας, τόσο πιο σωστά εξοπλιζόμαστε για ν’ αντιμετωπίσουμε τις σημερινές προκλήσεις κατά των συνταγματικών, δημοκρατικών, εργασιακών και ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε! Το φασιστικό φαινόμενο που εξέθρεψε δικτατορίες, πολέμους, και εκατόμβες θυμάτων ξανασηκώνει κεφάλι στην Ευρώπη και στη χώρα μας. Αν δεν το χτυπήσουμε έγκαιρα υπερασπίζοντας τη δημοκρατία, αυτό θα τσακίσει κάθε δημοκρατία και κάθε δικαίωμα.

Από τον φασισμό, μόνο απώλειες μπορεί να έχει ο λαός και η χώρα. Άλλωστε, η προδοσία της Κύπρου και η κατοχή μεγάλου μέρους της από τα τούρκικα στρατεύματα αποτελεί ατράνταχτη απόδειξη.

Ας μιλήσουν όμως τα γεγονότα …

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έγινε ενάντια σ’ αυτούς που συνωμότησαν και κατέλυσαν το καθεστώς που οικοδομήθηκε μετά τη φασιστική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο. Ένα καθεστώς, με πολλά κενά ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, που στην ουσία άφησε την πόρτα ανοιχτή στους επίορκους συνταγματάρχες, έτσι ώστε να βάλουν στο «γύψο» την λειψή εκείνη Δημοκρατία.

Τη Χούντα την αποτελούσαν στρατιωτικοί που κατείχαν θέσεις-κλειδιά στον στρατό και είχαν τις «πλάτες», τόσο των Αμερικανών «συμμάχων», όσο και τη συναίνεση του Παλατιού, που αποτελούσε το άντρο όλων των συνωμοσιών και των αντιδημοκρατικών επεμβάσεων στην πολιτική ζωή της χώρας.
Το Πολυτεχνείο όμως έχει τις ρίζες του πίσω στο παρελθόν, ξεκινάει μετά τον εμφύλιο σπαραγμό, και φθάνει μέχρι την 17η Νοέμβρη 1973 και συνεχίζεται ως τις ημέρες μας.

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ξεκινάει τη δράση του από το 1952 ως στρατοδίκης στη δίκη-παρωδία του Νίκου Μπελογιάννη. Συνωμοτεί συνεχώς και στο τέλος οργανώνει με μια ομάδα επίορκων αξιωματικών του Στρατού το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου το 1967, με την στήριξη ξένων δυνάμεων. Η δικτατορία επιβάλλεται στη χώρα μας και καταργείται κάθε συνταγματικό και δημοκρατικό δικαίωμα του λαού!

Σκοτάδι, καταπίεση, συλλήψεις, δολοφονίες, εξορίες, φυλακίσεις, βασανιστήρια και μαζική βία, ακολούθησαν αμέσως με την επιβολή της.

Απαγορεύονταν ακόμη και οι συναθροίσεις άνω των 3 ατόμων. Απαγορευόταν να συζητούν και να έχουν άποψη για τη δικτατορία. Απαγορεύτηκαν οι δημοσιεύσεις ελεύθερου λόγου. Όλα τέθηκαν υπό λογοκρισία, οι εφημερίδες, τα θέατρα, τα βιβλία, τα τραγούδια. Ο συνδικαλισμός τέθηκε υπό απαγορευτικό έλεγχο.

Στα σχολεία απαγορεύτηκε στους εκπαιδευτικούς να διδάσκουν την πραγματική ιστορία και τα δικαιώματα της ελευθερίας και της δημοκρατίας.

Ακολούθησε μια περίοδος περισυλλογής και καρτερίας.

Ο λαός μας ένοιωθε εκείνες τις στιγμές περισσότερο από κάθε φορά τους στίχους του Εθνικού μας Ύμνου

“Αργειε νάλθει εκείνη η μέρα κι ήταν όλα σιωπηλά,
γιατί τά ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά.

(…)

Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά
το ένα εκτύπαε τ’ άλλο χέρι από την απελπισιά …»

Όμως σε τέτοιες στιγμές ο λαός μας δείχνει το μεγαλείο του και η απάντηση είναι η εξέγερση για την ελευθερία. Είναι η Ρωμιοσύνη που εκεί που νομίζουν ότι πάει να σκύψει, πετιέται, ορθώνεται και γράφει νέα ιστορία δόξας!

«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δε θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι
για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις,
τα χείλια σου θα ματώσουν απ’ τις φωνές,
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες
– μα ούτε βήμα πίσω.
(…)
Και πρόσεξε: μην ξεχαστείς ούτε στιγμή».

Τάσος Λειβαδίτης

Η εξέγερση των φοιτητών το Νοέμβρη του 1973 «δεν ήταν σπορά της τύχης, αλλά ώριμο τέκνο της ανάγκης και της οργής» του λαού μας. Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν αποτέλεσμα συνεχών και αφανών αγώνων του λαού που στέναζε κάτω από τον φασισμό. Ήταν αποτέλεσμα δράσης αντιδικτατορικών οργανώσεων που ανέλαβαν να οργανώσουν το λαό και τη νεολαία μέχρι να πραγματοποιηθεί ο ξεσηκωμός.

Υπήρξε το αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων φοιτητών, νεολαίας, αγροτών και άλλων εργαζομένων που είχε προηγηθεί και εξελισσόταν κατά της φασιστικής χούντας, με προάγγελο την κατάληψη της Νομικής Σχολής στην Αθήνα το Φλεβάρη του 1973. Οι αντιδικτατορικές οργανώσεις είχαν χαράξει βαθιά τα συνθήματα της πάλης στις συνειδήσεις των πολιτών, ιδιαίτερα της φοιτητικής νεολαίας, που ήταν τότε στην πρωτοπορία των κοινωνικών και πολιτικών δημοκρατικών διεκδικήσεων στον τόπο μας.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου ήταν η μεγάλη έκρηξη που αφύπνισε τη λαϊκή συνείδηση, το ποτάμι που κυλούσε ασυγκράτητο, γι’ αυτό και έγινε πηγή έμπνευσης και πόλος έλξης – συσπείρωσης για πολλούς εργαζομένους. Γρήγορα η φλόγα της εξέγερσης μεταδόθηκε και σε άλλα πανεπιστήμια, της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας, των Ιωαννίνων.

Ταυτόχρονα, ο λαός μαθαίνοντας τον ξεσηκωμό άρχισε να καταφτάνει στο Πολυτεχνείο. Μέσα σε 3 μόλις μέρες έγιναν όσα δεν έγιναν 6 χρόνια. Η φοιτητική κινητοποίηση αμέσως πολιτικοποιήθηκε, πήρε αντιχουντικά χαρακτηριστικά και με το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» εκφράστηκε όλος ο πόθος του λαού μας και έγινε το μετέπειτα κληροδότημα που χάραξε την άρρηκτη σχέση του ανάμεσα στην Παιδεία και τη Δημοκρατία, την Αξιοπρέπεια και την Ελευθερία. Στις δε κολώνες της κεντρικής πύλης, τα συνθήματα «Έξω οι ΗΠΑ – Έξω το ΝΑΤΟ» έδειχναν τη διεθνοποίηση της αντιδικτατορικής πάλης, αφού τους θεωρούσαν υπεύθυνους για την επιβολή της δικτατορίας.

Μεγάλο ρόλο στην εξέγερση έπαιξε και ο αυτοσχέδιος ραδιοφωνικός σταθμός που έστησαν οι φοιτητές και ξεσήκωσαν το λαό με το σύνθημα «Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κάτω Χούντα, κάτω ο Παπαδόπουλος, έξω οι Αμερικάνοι, κάτω ο φασισμός, η Χούντα θα πέσει από το λαό… Λαέ, κατέβα στο πεζοδρόμιο, έλα να μας συμπαρασταθείς, τη λευτεριά σου για να δεις…»

Η εξέγερση έγινε μαζική, και το αίτημα για δημοκρατία παλλαϊκό. Δεκάδες χιλιάδες προσήλθαν στο Πολυτεχνείο προσφέροντας και ό,τι είχαν ανάγκη από φαγητά μέχρι φάρμακα για να συνεχίσουν τον αγώνα.

Κηρύχτηκε στρατιωτικός νόμος και απαγόρευση κυκλοφορίας. Τίποτα όμως δεν σταματούσε το λαϊκό ποτάμι.

Εξελίχτηκαν σκηνές ηρωισμού απέναντι στις χουντικές δυνάμεις ασφαλείας που άρχισαν επιθέσεις στα πέριξ του Πολυτεχνείου. Όμως ο λαός δυνάμωνε την πάλη του.

Η Χούντα αμήχανη και αδύναμη να καταλάβει το λαό, όπως και κάθε φασισμός, αντέδρασε βίαια. Μπροστά στον κίνδυνο μιας λαϊκής χιονοστιβάδας, έπνιξε στο αίμα την εξέγερση.

Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου έστειλε τα τανκς και τις επίλεκτες μονάδες με επικεφαλής φανατισμένους αξιωματικούς αποφασισμένους να βάψουν με αίμα την εξέγερση και να την καταστείλουν.

Η πύλη του Πολυτεχνείου πέφτει! Ταυτόχρονα άρχισαν οι συνεχείς πυροβολισμοί. Οι φοιτητές προσπάθησαν ν’ αποφύγουν τα πυρά και την ίδια στιγμή καλούσαν τους στρατιώτες να μη πυροβολούν. «Είμαστε αδέλφια, είμαστε άοπλοι». Οι ελεύθεροι σκοπευτές όμως δεν άκουγαν. Πυροβολούσαν, πυροβολούσαν ασταμάτητα … Άρχισε η άτακτη έξοδος ορισμένων φοιτητών, εργατών και λαού. Μετά από ώρες, άρχισε και η εκκένωση του Πολυτεχνείου.

Πολλοί οι νεκροί στον ευρύτερο χώρο του Πολυτεχνείου. Κάπου εκατό οι νεκροί και χιλιάδες οι τραυματίες τις μέρες του Νοέμβρη, ενώ οι συλλήψεις και οι βασανισμοί εντάθηκαν. Ανάμεσα στους νεκρούς και οι ηρωικές μορφές των μαθητών Διομήδη Κομνηνού, ετών 17, και Αλέξανδρου Σπαρτίδη, ετών 16. Κι ας λένε κάποιοι ότι τάχα «δε σκοτώθηκε κανείς».

Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών γύρω από το χώρο του Πολυτεχνείου ανέρχονταν σε 24.

Αλλά και ο εκπαιδευτικός κόσμος πλήρωσε βαρύ τίμημα για την συμμετοχή του στον αντιδικτατορικό αγώνα με απολύσεις, διώξεις, φυλακίσεις και εξευτελισμούς.
Ο ξεσηκωμός της νεολαίας στο Πολυτεχνείο ενσωμάτωσε τις καλύτερες αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας, όπως της Εθνικής Αντίστασης στη διάρκεια της ναζιστικής-φασιστικής κατοχής, των διεκδικήσεων της γενιάς του 1-1-4, αλλά και των ριζοσπαστικών κινημάτων που είχαν ξεσπάσει στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως του Μάη του ’68 στη Γαλλία κ.α.

Η μάχη έληξε με πύρρειο νίκη της χούντας. Αυτή η μάχη όμως ήταν η μάχη της ανατροπής της στη συνείδηση του λαού και των λαών του κόσμου. Άρχισε η διάλυσή της με την ανατροπή τη μιας Χούντας του Παπαδόπουλου από την άλλη Χούντα του Ιωαννίδη.

Νέα σκοτεινή εποχή, νέα βία, νέες συλλήψεις και βασανιστήρια. Τίποτα όμως δεν ήταν δυνατόν να κρατήσει τη Χούντα στη θέση της. Έτσι ανατράπηκε τον Ιούλιο του 1974, κάτω από τα εγκλήματά της και το μεγάλο έγκλημα της προδοσίας της Κύπρου.

Ο Νοέμβρης του 1973 λειτούργησε σαν καταλύτης στην καρδιά της φασιστικής δικτατορίας. Έδειξε πως η Χούντα δεν είναι αήττητη, ένωσε το κομμένο νήμα με τον αντικατοχικό, αντιφασιστικό αγώνα, πήρε την σκυτάλη από τον αγώνα για δημοκρατία, ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική προκοπή των μετεμφυλιο-πολεμικών χρόνων, χρωματίστηκε από τα σκιρτήματα, κυρίως των νέων, σε όλο τον κόσμο για Ειρήνη, ενάντια στις επεμβάσεις των ΗΠΑ, και παραμένει η μεγαλύτερη επέτειος για την νέα γενιά.

Οι εξεγερμένοι φοιτητές αγωνίζονταν για ιδανικά, για εργασία, παιδεία, λευτεριά κοινωνική δικαιοσύνη και ειρήνη. Για τα αγαθά αυτά έδωσαν τη ζωή τους. Μπορούσαν να διαλέξουν έναν ποιο εύκολο δρόμο, αλλά τον αρνήθηκαν! Πήγαν κόντρα στο ρεύμα της εποχής, που είχε τα χαρακτηριστικά μιας υπνωτισμένης, ανεκτικής και συνένοχης κοινωνίας, γράφοντας με το αίμα τους ανεξίτηλα δυο λέξεις, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

Το Πολυτεχνείο δείχνει δρόμους και τρόπους ζωής ασυμβίβαστους με την υποταγή, το βόλεμα, και τον ατομικισμό που είναι η χειρότερη μορφή φασισμού.

Είναι ευθύνη όλων μας να οραματιστούμε ένα καλύτερο μέλλον με τη νέα γενιά, για τη νέα γενιά, για όλες και όλους που σήμερα δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, για όσες και όσους φεύγουν από τη χώρα αναζητώντας αλλού μια καλύτερη μέρα με φως, για εκείνες και εκείνους που στη δημιουργικότερη φάση της ζωής τους καθηλώνονται από την ανεργία.

Αξιότιμοι κύριοι Υπουργοί, αγαπητοί συνάδελφοι,

Από τότε μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά. Κουβαλάμε όλοι μας τα δικά μας λάθη. Εμείς, εσείς, η ελπίδα αυτού του τόπου, έχουμε καθήκον να κρατήσουμε το μήνυμα αυτής της επετείου – την απόφαση και τον αγώνα των παιδιών να αλλάξουν τον κόσμο. Και τον άλλαξαν εκείνη την εποχή!

Η επέτειος οφείλει να αποτελεί δική μας συλλογική δέσμευση και του καθενός χωριστά απέναντι στο χρέος να διασφαλίσουν οι επόμενες γενιές ότι η θυσία των νέων που αγωνίστηκαν ενάντια στην καταπίεση της δικτατορίας για αξίες, ιδανικά και δικαιοσύνη και διεκδίκησαν παιδεία και δημοκρατία, δεν πήγε χαμένη! Άλλωστε, ΜΝΗΜΗ σημαίνει ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ!

Κλείνοντας, είναι ελάχιστη απότιση φόρου τιμής η αναφορά των ονομάτων των επισήμων νεκρών και η τήρηση ενός λεπτού σιγής.

1. Σπυρίδων Κοντομάρης
2. Διομήδης Κομνηνός
3. Σωκράτης Μιχαήλ
4. Toril Margrethe Engeland
5. Βασίλειος Φάμελλος
6. Γεώργιος Σαμούρης
7. Δημήτριος Κυριακόπουλος
8. Σπύρος Μαρίνος
9. Νικόλαος Μαρκούλης
10. Αικατερίνη Αργυροπούλου
11. Στυλιανός Καραγεώργης
12. Μάρκος Καραμανής
13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης
14. Δημήτριος Παπαϊωάννου,
15. Γεώργιος Γεριτσίδης
16. Βασιλική Μπεκιάρη
17. Δημήτρης Θεοδώρας
18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας
19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου
20. Ανδρέας Κούμπος
21. Μιχαήλ Μυρογιάννης
22. Κυριάκος Παντελεάκης
23. Ευστάθιος Κολινιάτης,
24. Ιωάννης Μικρώνης

*Το κείμενο για το ιστορικό μήνυμα του Πολυτεχνείου είναι από  την κεντρική ομιλία σε εορταστική εκδήλωση  για το Πολυτεχνείο στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων της κας Αιμιλίας Λυμπεράκη – Besson, δημόσιου λειτουργού στο ΥΠΕΘ και συνεργάτιδας του ΕΕΑ.

 

Β