Πρόστιμα ακόμη και μετά την κήρυξη σε πτώχευση οφειλέτη του Δημόσιου

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο πρόσφατα δημοσιευθείσες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, (ΣτΕ 2311/2017 και 2986/2017), καθώς αμφότερες έκριναν επί αιτήσεως αναιρέσεως κατά αποφάσεων του Διοικητικού Εφετείου  Αθηνών, οι οποίες εξεδόθησαν επί προσφυγών, που άσκησαν δύο υπό πτώχευση τελούσες ανώνυμες εταιρείες με αίτημα την ακύρωση αποφάσεων του Προϊσταμένου της ΔΟΥ ΦΑΕ Αθηνών, με τις οποίες καταλογίζονταν σε αυτές (υπό πτώχευση τελούσες ανώνυμες εταιρείες) πρόστιμα για παραβάσεις του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων, οι οποίες είχαν μεν συντελεστεί σε χρόνο πριν την κήρυξη αυτών σε πτώχευση, πλην όμως, οι καταλογιστικές αυτών πράξεις εξεδόθησαν μετά την κήρυξη της πτώχευσης και πριν το πέρας των εργασιών αυτής.

Σημειώνεται δε, ότι οι αναιρεσιβαλλόμενες αποφάσεις του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών είχαν καταλήξει σε διαφορετική κρίση επί των δύο προσφυγών, καθώς η μία απόφαση έκανε δεκτή την προσφυγή και η άλλη απέρριψε αυτήν, και για τον λόγο αυτό αναιρεσείουσα στην πρώτη περίπτωση ήταν η ΔΟΥ ΦΑΕ Αθηνών εκπροσωπούμενη από τον Προϊστάμενο της, ενώ στην δεύτερη περίπτωση αναιρεσείουσα ήταν η πτωχεύσασα ανώνυμη εταιρεία εκπροσωπούμενη από τον σύνδικο της πτώχευσης.

Ειδικότερα, αμφότερες οι ως άνω αποφάσεις του ανωτάτου Δικαστηρίου δέχθηκαν τα εξής:

Ο Πτωχευτικός Κώδικας, ο οποίος κυρώθηκε με τον Ν. 3588/2007 όπως αυτός ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο όριζε στο άρθρο 1, ότι …… η πτώχευση αποσκοπεί στην συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη, με την ρευστοποίηση της περιουσίας του,. ή με άλλο τρόπο που προβλέπεται στο σχέδιο αναδιάρθωσης και ιδίως με την διατήρηση της επιχείρησης του ….Εξάλλου, στο άρθρο 17 του ΠτΚ ορίζεται ότι, …..ο οφειλέτης από την κήρυξη της πτώχευσης στερείται αυτοδικαίως  της διοίκησης (διαχείρισης και διάθεσης )της περιουσίας του (πτωχευτική απαλλοτρίωση), την οποία ασκεί μόνο ο σύνδικος ……….ενώ στο άρθρο 21 παρ. 1 του ΠτΚ ορίζεται ότι……..πτωχευτικοί πιστωτές είναι εκείνοι,  που κατά την κήρυξη της πτώχευσης έχουν κατά του οφειλέτη γεννημένη και δικαστικώς επιδιώξιμη χρηματική απαίτηση …….. στην δε παρ. 2 …..ο πτωχευτικός πιστωτής μπορεί να επιδιώξει την ικανοποίηση των απαιτήσεων του μόνο μέσω της πτωχευτικής διαδικασίας, εκτός αν στον παρόντα Κώδικα ορίζεται διαφορετικά, τέλος δε στο άρθρο 25 παρ. 1 του ΠτΚ (Αναστολή των ατομικών καταδιώξεων) ορίζεται ότι, …..  με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρθρου 26 (που περιέχει ρυθμίσεις για τους ενέγγυους πιστωτές), από την κήρυξη της πτώχευσης αναστέλλονται όλα τα ατομικά καταδιωκτικά μέτρα όλων των πιστωτών κατά του οφειλέτη προς ικανοποίηση ή εκπλήρωση πτωχευτικών απαιτήσεων τους, ιδίως δε απαγορεύεται η έναρξη, ή η συνέχιση της αναγκαστικής εκτέλεσης, η άσκηση αναγνωριστικών ή καταψηφιστικών αγωγών, η συνέχιση των δικών επ’ αυτών, η άσκηση, ή εκδίκαση ενδίκων μέσων, η έκδοση πράξεων διοικητικής ή φορολογικής φύσεως, ή η εκτέλεση τους σε στοιχεία της πτωχευτικής περιουσίας….. παρ. 2 …..Πράξεις κατά παράβαση της κατά την παράγραφο 1 αναστολής είναι απολύτως άκυρες …….

Επειδή, σύμφωνα με τις ως άνω διατάξεις του ΠτΚ, οι οποίες ως οργανωμένο και αυτοτελές σύστημα κανόνων δικαίου ρυθμίζουν κατά τρόπο αυστηρό, λεπτομερειακό και εξαντλητικό τον τρόπο αντίδρασης της έννομης τάξης στο νομικό γεγονός της νομικής πτώσεως του οφειλέτη, ενόψει όχι  μόνο της σημασίας του για την οικονομία, αλλά και των πολλαπλών εμπλεκομένων συμφερόντων, η προάσπιση του συλλογικού συμφέροντος των πτωχευτικών πιστωτών αναδεικνύεται από το νόμο σε κεντρικής σημασίας στόχο του πτωχευτικού δικαίου, αυτών δε μεταξύ άλλων υπηρετεί και η κατά το άρθρο 25 του ΠτΚ αρχή της στέρησης του δικαιώματος άσκησης ατομικής δίωξης κατά του οφειλέτη,  που αφορά όλους τους πτωχευτικούς πιστωτές και επομένως και το Δημόσιο (ΣτΕ 1101/2017). Η τελευταία αυτή γενικής φύσεως αρχή αποκλείει την έκδοση πράξεων διοικητικής ή φορολογικής φύσεως, ή την εκτέλεση τους σε στοιχεία της πτωχευτικής περιουσίας, ήτοι πράξεων που αντιστρατεύονται ευθέως την συλλογικότητα της δράσεως που χαρακτηρίζει την πτώχευση και οδηγούν εξ ορισμού σε παρεμπόδιση του έργου και των αρμοδιοτήτων των οργάνων της πτωχευτικής διαδικασίας . Δεν αποκλείει ωστόσο η ανωτέρω αρχή και η αποτυπώνουσα αυτή διάταξη του άρθρου 25 του ΠτΚ την έκδοση μετά την κήρυξη της πτώχευσης και κατά την διάρκεια της πτωχευτικής διαδικασίας πράξεων της φορολογικής αρχής, με τις οποίες επιβάλλονται σε βάρος του οφειλέτη φόροι πάσης φύσεως, ή κυρώσεις για παραβάσεις της φορολογικής νομοθεσίας, που ανάγονται σε περίοδο πριν την κήρυξη της πτώχευσης, κατά την οποία η επιχείρηση του οφειλέτη λειτουργούσε και στην οποία ανατρέχουν τα πραγματικά περιστατικά, που θεμελιώνουν την σχετική υποχρέωση, ώστε να μετάσχει το Δημόσιο στην πτωχευτική διαδικασία, που καταλείπεται πλέον, ως η μοναδική οδός για την ικανοποίηση του για τις απαιτήσεις αυτές,  που περιλαμβάνονται στα χρέη της πτωχεύσεως. Διαφορετική ερμηνεία της ως άνω διάταξης του ΠτΚ θα οδηγούσε, επί μη εκδόσεως σχετικής πράξης μέχρι .την κήρυξη της πτώχευσης σε αποκλεισμό του Δημοσίου, ως πτωχευτικού πιστωτή για τις προαναφερόμενες αξιώσεις.

Εάν λοιπόν, μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης δεν έχουν εκδοθεί οι ανωτέρω πράξεις – νόμιμοι τίτλοι, δυνάμει των οποίων και τηρουμένων και των λοιπών κατά το νόμο προϋποθέσεων, αναγγέλλεται το Δημόσιο, τότε αποκλείεται η ικανοποίηση των πτωχευτικών απαιτήσεων του και η μετάθεση της οποίας σε χρόνο κατά τον οποίο θα περατωθεί η πτώχευση, ενέχει τον κίνδυνο της εν τω μεταξύ συμπλήρώσες του χρόνου παραγραφής της; αξιώσεως του Δημοσίου προς βεβαίωση και επιβολής φόρων και κυρώσεων, για παραβάσεις της φορολογικής νομοθεσίας, ελλείψει πρόβλεψης για την αναστολή, ή την διακοπή της παραγραφής, συνεπεία της κήρυξης του οφειλέτη σε κατάσταση πτώχευσης.

Εξάλλου, ο σύνδικος στον οποίο παραδίδονται τα εμπορική βιβλία και στοιχεία του πτωχού μπορεί να αμφισβητήσει λυσιτελώς ,κατά τις κατά τον νόμο προβλεπόμενες διαδικασίες τις ως άνω πράξεις. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από τις διατάξεις των άρθρων 61 παρ. 3 παρ. α ,ββ, παρ. 1 περ. γ, 69 εδ. δ του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος ( Ν.2238/1994), οι οποίες επί βεβαιώσεως εν ευρεία εννοία φόρου εισοδήματος, ή φόρου προστιθέμενης αξίας, μετά την κήρυξη του οφειλέτη σε κατάσταση πτώχευσης, προβλέπουν την έκδοση καταλογιστικών πράξεων στο όνομα του πτωχού και κοινοποίηση αυτών στον σύνδικο και στον πτωχό.

Κατά συνέπεια, όπως κρίθηκε από τις σχετικές αποφάσεις στην πτωχευτική  περιουσία περιλαμβάνονται και οι φορολογικές ενοχές του πτωχού, που γεννήθηκαν πριν την κήρυξη της πτώχευσης, ανεξαρτήτως του χρόνου διαπιστώσεως και βεβαιώσεως αυτών από την αρμόδια φορολογική αρχή, με την έκδοση σχετικής καταλογιστικής πράξης, ενώ, επί επιβολής μετά την κήρυξη της πτώχευσης προστίμου ως κυρώσεως, η εξ αυτής απορρέουσα ενοχή ανήκει στην μεταπτωχευτική περιουσία δεδομένου ότι, γεννάται με την έκδοση της σχετικής, διαπλαστικού χαρακτήρα, καταλογιστικής διοικητικής πράξης, καθώς και ότι η αυτοδίκαιη αναστολή, από την κήρυξη της πτώχευσης, όλων των ατομικών καταδιωκτικών μέτρων των πιστωτών κατά του οφειλέτη, μεταξύ των οποίων προβλέπεται και η έκδοση πράξεων διοικητικής ή φορολογικής φύσεως, παρέχεται μόνο, εφόσον επιδιώκεται η ικανοποίηση των πτωχευτικών απαιτήσεων και όχι των μεταπτωχευτικών.

Ενόψει των ανωτέρω κρίθηκε (ΣτΕ 2986/2017) ότι, νομίμως εκδόθηκε η ένδικη πράξη της φορολογικής αρχής με την αιτιολογία ότι, αφορά σε δημοσίου δικαίου ενοχή, γεννηθείσα με την έκδοση της εν λόγω πράξης το έτος 2010, δηλαδή μετά την κήρυξη της πτώχευσης που έγινε με την έκδοση σχετικής απόφασης του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών το έτος 2008 και ότι συνεπώς, πρόκειται για υποχρέωση, που αποτελεί στοιχείο του παθητικού της μεταπτωχευτικής περιουσίας, για την οποία δεν ισχύει η αυτοδίκαιη αναστολή των ατομικών καταδιωκτικών μέτρων  και η απαγόρευση έκδοσης πράξεων φορολογικής φύσεως.

ε τον τρόπο αυτό διευρύνεται το πεδίο των απαιτήσεων του Δημοσίου, που μπορούν ικανοποιηθούν από την πτωχευτική περιουσία, μετέχοντας  κατά τα προβλεπόμένα στην πτωχευτική διαδικασία.