Στο «πνεύμα των Χριστουγέννων»: Γκρεκάνικα έθιμα στην Κάτω Ιταλία

Η εξαγνιστική φωτιά, που ανάβεται το Δεκέμβρη, στην Grecia Salentina, τη Σαλεντινή Ελλάδα, στην Κάτω Ιταλία, είναι το χαρακτηριστικό λαϊκό δρώμενο, που τελούν οι γκρεκάνοι.

Οι φωτιές ανάβονται στη γιορτή της Αγίας Λουκίας, στις 13 Δεκέμβρη, στα χωριά Μαρτάνο και Στερνατία, αλλά ξεχωριστά στο Τζολλίνο, στις 28 Δεκέμβρη με τη «Γιορτή της φωτιάς» («Φέστα ντε λου φόκου»).

Τραγούδια από την ελληνόφωνη περιοχή της Κάτω Ιταλίας. Μαγνητοσκοπήθηκαν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μικρό Παρίσι» στην Αθήνα, το 2015

Το σπιτίσιο δρώμενο «Πουκκέντα», γίνεται την παραμονή, 8 Δεκέμβρη, γιορτή για την Παναγιά, στο χωριό Καλημέρα. Τη μέρα αυτή νηστεύουνε και το έθιμο είναι να τρώνε γεμιστό ζυμωτό ψωμί (πούκε) με τόνο, κάπαρη, τυρί, αντζούγες ή, όπως γινότανε τα παλιά χρόνια, παραγεμισμένο με ελιές και φουρνιστό. Ετσι, με καλοκαιριά, οι γκρεκάνοι πάνε στην εξοχή, στη θάλασσα, στο δάσος, όπου τρώνε το γεμιστό ζυμωτό ψωμί, σαν τα δικά μας «Κούλουμα». Και καθώς οι μανάδες ταΐζουνε τα μωρά τους στην Καλημέρα, «Νανναρίζονε το μπαμπινάι» («Νανουρίζουνε το μωράκι»):

«Νινό, νινό, νινό!
εβό προϊ σε σχερετό!
Νγκοτανίσομε εκιμέσα
Τ ίσε Ρία, τ ίσε ο Κριστό!
Μπι μπο, μπι μπο, μπι μπο!
Αντο πράμα λέο βο.
Σ’ αγκαπό, μα τι καρντία,
σε φιλό, μα τι φοντίσα».

Μεταγλώττιση:

«Νινό, νινό, νινό!
εγώ πρωί σε χαιρετώ
γονατίζω στα πόδια σου
είτε είσαι βασιλιάς,
είτε είσαι ο Χριστός!
Μπι μπο, μπι μπο, μπι μπο!
άλλο πράγμα λέγω γω.
Σ’ αγαπώ, με την καρδιά
και σε φιλώ, με τη φωτιά (αγάπη)».

Η τρανή γιορτή το Δεκέμβρη είναι βέβαια τα Χριστούγεννα, με τα παραδοσιακά έθιμα, τα παραδοσιακά γλυκίσματα, όπως είναι οι λουκουμάδες, πορκεντούζι, καλανγκί, τα χρυσά και τα φανταχτερά στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το παιχνίδι με την τόμπολα στα σπίτια και άλλα.

Ξεχωριστά στο Κοριλλιάνο ντ’ Οτραντο τα Χριστούγεννα στήνουνε «ζωντανή φάτνη» («πρεσέπε βιβέντε»), με την Παναγιά να βαστά το νιογέννητο Χριστό στην αγκαλιά της περιτριγυρισμένη με τον Ιωσήφ, τους ποιμένες με αρνάκια και μοσχαράκια, τους μάγους, ντυμένους με χιτώνες και χλαμύδες, κι εποχικά φρούτα γύρω.

Στο Γκαλλιτσανό, που λογαριάζεται για Ακρόπολη στη «Μεγάλη Ελλάδα», την άλλη μέρα από τα Χριστούγεννα, στις 26 Δεκέμβρη, γιορτάζουνε τις «Ευχαριστίες στην Παναγιά». Φτιάχνουνε τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα γλυκίσματα με μέλι, αλεύρι, αμύγδαλα, καρύδια, ξερά σύκα, σταφίδες, μανταρίνια, τα «πετράλια» και τα «πλουτάρια». Οι λαϊκοί οργανοπαίχτες παίζουνε ταμπουρέλλο, οργανέτο, λύρα, τσαμπούνα, οι μικροί σφυρίχτρες και χορεύουνε «Ταραντέλλα», παραδοσιακό χορό σ’ όλη τη «Μεγάλη Ελλάδα».

Το χορό σέρνει ο αρχιχορευτής που κανονίζει το μπάσιμο και το ξέβγαλμα από τον κύκλο. Χορεύεται με ζευγάρια, δυο άντρες, ή άντρας και γυναίκα. Ξεχωριστά είναι τα «πατήματα» από τους χορευτές και στα δυο ζευγάρια. Ανάμεσα στους άντρες, συμβολικά προσπαθούνε ποιος θα κατακτήσει την εξουσία, που βρίσκεται στο κέντρο. Οταν οι χορευτές είναι άντρας και γυναίκα, αυτός προσπαθεί να γοητεύσει τη χορεύτρια με βήματα λιγότερο βάρβαρα και περισσότερο ευγενικά.

Οι γκρεκάνοι τραγουδάνε το Χριστό στην «γκρίκο» γλώσσα. Ο Ερνέστο Απρίλε από την Καλημέρα, τραγουδάει το τραγούδι «Κριστεμούντι»:

«Τίσε όριο, Κριστεμούντι,
πόσο, πόσο εβό σ’ αγκαπόβο!
Εσού κέκι κούντου μένα
εβό πάντα στέο με Σένα.
Κε ίου μάι κανέ κακόβο
ε μου πέτι πλέον αμπρόβο!»

Μεταγλώττιση:

«Χριστούλη μου»
«Πόσο εισ’ ωραίος, Χριστούλη μου,
πόσο, πόσο σ’ αγαπώ!
Εσύ μικρούλης σαν κι εμένα,
κι εγώ πάντα είμαι μ’ εσένα.
Κι έτσι ποτέ κακό κανένα
δε μου πέφτει πλέον εμπρός!»

Και η Μαρία Γκράσι από το Κοριλιάνο ντ’ Οτράντο, τραγουδά το τραγούδι «Ο μπομπινάτσι»:

«Εμπα ασατία ασατία
κα μπλόνι ο Μπομπινάτσι,
μα ιβαστά ανιτά τα τία
να κούσι κίνο κα λένε τα πεντία.
Μότε ικούι κα ντε πάνε ις ιγκλισία,
ιγκλέι μα ε το κούνε μαγκά,
μότε ικούι κα λένε τιν Αβε Μαρία,
ασκόνι το κόκκαλο κε κχελά.
Ενε όλο χαρούμενο, ιαι πιστέι
κα εν έχι μπέο Γκιουντέι,
να τον βάλουνε ις ο στραβό,
ιαι αγκαπούνε το Κριστό».

Μεταγλώττιση:

«Το παιδάκι» («ο Χριστούλης»)
«Μπες σιγά σιγά
γιατί κοιμάται το παιδάκι,
μα ανοιχτά βαστά τ’ αφτιά
ν’ ακούσει κείνο που λένε τα παιδιά.
Οταν ακούει πως δεν παν στην εκκλησιά,
κλέει μα δεν τον ακούνε πια.
Οταν ακούει να λένε Χαίρε Μαρία
σηκώνει το κεφάλι και γελά.
Είναι όλο χαρούμενο, γιατί πιστεύει
πως δεν έχει πια Ιουδαίους,
να τον βάλουν στο σταυρό,
γιατί αγαπούνε το Χριστό».

Στον τόμο «La poesia Grica», που επιμελήθηκε ο Antonio Anchora (Αντόνιο Άνκορα), από το Κοριλιάνο ντ’ Ότραντο, υπάρχουνε κι άλλα ποιήματα στην «γκρίκο» για το Χριστό. Ο Αντόνιο συνέχισε μέχρι το θάνατό του τη σαλεντινή παράδοση στη μουσική, στο τραγούδι και στην ποίηση, με πολλές καλλιτεχνικές και πνευματικές εκδηλώσεις.

ΣΣ:
Calimera, Carpignano Salentino, Castrignano de ‘Greci, Corigliano d’Otranto, Cutrofiano, Martano, Martignano, Melpignano, Soleto, Sternatia και Zollino: έντεκα δήμοι που απαρτίζουν την Grecìa Salentina και που παρά τις χίλιες δυσκολίες διατήρησαν την ελληνική διάλεκτο και παραδόσεις πολιτισμικής ζωής grika.

Zeni sù en ise ettù sti Kalimera = Ξένος-η δεν είσαι εδώ στην Καλημέρα

Τελευταία γίνεται προσπάθεια για την αναβίωση και διατήρηση του πολιτισμού και της γλώσσας grika, που είχαν σχεδόν εξαφανιστεί μετά την κατάκτηση των Νορμανδών τον 11ο αιώνα.
Το Griko είναι μια γλώσσα που περιλαμβάνει εκφράσεις σύγχρονων ελληνικών και νεο-λατινικών λέξεων και το ιταλικό κοινοβούλιο την αναγνώρισε επίσημα ως γλωσσική μειονότητα των οικείων δήμων.
Στην Ιταλία υπάρχουν δύο ελληνόφωνες περιοχές, η Grecìa Salentina και η Bovesia στην Καλαβρία, στην περιοχή Reggio.

 

Πηγή: atexnos.gr

Από Ομάδα: H.lV.S! στο Δεκ 24, 2019

B