Πότε υπάρχει έλλειψη υπαιτιότητας σε αλληλέγγυα ευθυνόμενων διοικούντων νομικά πρόσωπα για οφειλές σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης

Γράφει ο Στάθης Δημ. Σταματελόπουλος, Νομικός Συνεργάτης Ε.Ε.Α.

Όπως είναι γνωστό με την παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015, όπως αυτή αντικαταστάθηκε με την διάταξη του άρθρου 64 του Ν..4646/2019 τροποποιήθηκαν τα σχετικά με την αλληλέγγυα ευθύνη των διοικούντων νομικά πρόσωπα, για τις οφειλές των νομικών προσώπων προς το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, προς όφελος των αλληλεγγύως ευθυνομένων φυσικών προσώπων, καθώς, σε αντίθεση με το προϊσχύσαν νομικό καθεστώς, που προέβλεπε την άνευ όρων αλληλέγγυα ευθύνη των εν λόγω προσώπων, προβλέφθηκαν συγκεκριμένοι όροι και προϋποθέσεις, υπό τις οποίες αναγνωρίζεται πλέον η αλληλέγγυα ευθύνη των διοικούντων τα νομικά πρόσωπα για τις ως άνω οφειλές .

Ειδικότερα και σύμφωνα με την περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν. 4321/2015 ( ΦΕΚ Α 32), όπως η παράγραφος εκείνη αντικαταστάθηκε με το άρθρο 64 του Ν.4646/2019 (ΦΕΚ Α 201), μεταξύ των προϋποθέσεων που πρέπει να συντρέχουν για να αναγνωριστεί η αλληλέγγυα ευθύνη των διοικούντων νομικά πρόσωπα για τα χρέη αυτών προς το Δημόσιο και τους ΦΚΑ προβλέπεται και ότι, θα πρέπει οι εν λόγω οφειλές να μην καταβλήθηκαν, ή να μην αποδόθηκαν στο Δημόσιο και στους ΦΚΑ από υπαιτιότητα των ανωτέρω προσώπων (ήτοι των προσώπων που είναι νόμιμοι εκπρόσωποι, πρόεδροι, διαχειριστές, διευθύνοντες σύμβουλοι, εντεταλμένοι στη διοίκηση και εκκαθαριστές των νομικών προσώπων και των νομικών οντοτήτων). Παράλληλα στην ως άνω διάταξη προβλέπεται ότι, το βάρος απόδειξης για την μη ύπαρξη υπαιτιότητας, φέρουν τα ως άνω πρόσωπα, ενώ ορίζεται ότι, με απόφαση του Υπουργού Εργασίας δύνανται να ορίζονται ενδεικτικά περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας.

Σύμφωνα δε με την παράγραφο 44 του άρθρου 66 του Ν.4646/2019, η σχετική ρύθμιση της παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015 εφαρμόζεται και για οφειλές που είχαν βεβαιωθεί σε βάρος νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων πριν από τη θέση σε ισχύ του Ν.4646/2019 και για τις οποίες ευθύνονται αλληλεγγύως, προσωπικά και εις ολόκληρον τα φυσικά πρόσωπα της παραγράφου 1, καθώς και για κάθε άλλη περίπτωση που είχαν βεβαιωθεί οφειλές κατ’ εφαρμογή άλλης διάταξης, με την οποία θεσπίζεται αλληλέγγυα ευθύνη για ασφαλιστικές εισφορές, πρόσθετα τέλη, τόκους, προσαυξήσεις και λοιπές επιβαρύνσεις προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, τα δε φυσικά πρόσωπα της παραγράφου 1 δεν ευθύνονται για τις οφειλές αυτές, εφόσον δεν πληρούν τις προϋποθέσεις των περ. α), β) και γ) του άρθρου 64 του Ν.4646/2019 και αίρονται τα σε βάρος τους ληφθέντα αναγκαστικά και άλλα μέτρα.

Πράγματι σε εκτέλεση της σχετικής νομοθετικής εξουσιοδότησης της περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015 εκδόθηκε ήδη η υπ. αριθμ. 65118/2021 (ΦΕΚ Β’ 4217/14-09-2021) απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, με την οποία καθορίζονται ενδεικτικά περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας των αλληλέγγυα ευθυνομένων και διοικούντων τα νομικά πρόσωπα και οντότητες για οφειλές τους προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης και συγκεκριμένα προβλέπονται τα εξής :

Στο άρθρο 1 καθορίζεται το πεδίο εφαρμογής της σχετικής υπουργικής απόφασης και προβλέπεται ότι, τα πρόσωπα που είναι νόμιμοι εκπρόσωποι, πρόεδροι, διαχειριστές, διευθύνοντες σύμβουλοι, εντεταλμένοι στη διοίκηση και εκκαθαριστές των νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων, όπως αυτές προσδιορίζονται στο άρθρο 3 του Ν.4174/2013 (Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας, Α’ 170), κατά το χρόνο της διάλυσης, ή συγχώνευσής τους, ευθύνονται προσωπικά και αλληλέγγυα και εις ολόκληρον για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, πρόσθετων τελών, προσαυξήσεων και λοιπών επιβαρύνσεων που οφείλονται από αυτά τα νομικά πρόσωπα και τις νομικές οντότητες προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, ανεξάρτητα από τον χρόνο βεβαίωσής τους, εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι προϋποθέσεις που ορίζονται στις περ. α’, β’ και γ’ της παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015 (ΦΕΚ Α’ 32), όπως η παρ. 1 αντικαταστάθηκε με το άρθρο 64 του Ν.4646/2019 (ΦΕΚ Α’ 201).

Παράλληλα ορίζεται ότι, οι σύνδικοι της πτώχευσης, ή οι διαχειριστές αφερεγγυότητας των νομικών προσώπων, ή των νομικών οντοτήτων που έχουν κηρυχθεί σε πτώχευση, δεν ευθύνονται αλληλεγγύως για χρέη του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας που κηρύχθηκε στην αντίστοιχη ως προς τον σύνδικο πτώχευση, ή τον διαχειριστή αφερεγγυότητας, τα οποία, ανεξαρτήτως του χρόνου βεβαίωσής τους, γεννήθηκαν μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης, ή μέχρι την νόμιμη καταγγελία από τον σύνδικο της πτώχευσης, ή τον διαχειριστή αφερεγγυότητας των ατομικών συμβάσεων εργασίας, οι οποίες συνάφθηκαν με αντισυμβαλλόμενο αυτό το νομικό πρόσωπο, ή αυτή την νομική οντότητα πριν την κήρυξη της πτώχευσής του/της και διατηρήθηκαν μετά από αυτήν, μέχρι και την καταγγελία τους από τον σύνδικο της πτώχευσης, ή τον διαχειριστή αφερεγγυότητας.

Η παρ. 3 του άρθρου 1 της ως άνω υπουργικής απόφασης ορίζει ότι, τα ως άνω πρόσωπα δεν ευθύνονται αλληλεγγύως, εάν αποδείξουν την μη ύπαρξη στο πρόσωπό τους υπαιτιότητας ως προς την μη καταβολή, ή την μη απόδοση στους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης των εν λόγω οφειλών. Έλλειψη υπαιτιότητας συνεπάγεται τη μη συνδρομή της προϋπόθεσης του πρώτου εδαφίου της περ. γ’ της παρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015 και τη μη αλληλέγγυα ευθύνη των προσώπων αυτών.

Η παρ. 4 του ιδίου άρθρου προβλέπει ότι, αίτηση περί διαπίστωσης έλλειψης υπαιτιότητας εξετάζεται από τα αρμόδια όργανα των φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, τα οποία για τη διαμόρφωση της κρίσης τους λαμβάνουν υπόψη τους τις περιπτώσεις, που ενδεικτικά αναφέρονται στο επόμενο άρθρο της απόφασης, καθώς και την περίπτωση που έχει ήδη διαπιστωθεί έλλειψη υπαιτιότητας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην υπό στοιχεία Α.1082/7-4-2021 απόφαση του Υφυπουργού Οικονομικών (ΦΕΚ Β’ 1487), από τις υπηρεσίες της Α.Α.Δ.Ε. ως προς την πληρωμή των φορολογικών υποχρεώσεων του ίδιου νομικού προσώπου, ή της ίδιας νομικής οντότητας για χρονικό διάστημα ίδιο με αυτό, για το οποίο αιτούνται προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης τη διαπίστωση έλλειψης υπαιτιότητας.

Στο άρθρο 2 της υπουργικής απόφασης προβλέπονται ενδεικτικές περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας και συγκεκριμένα προβλέπονται τα εξής:

Αποδεδειγμένη και παρατεταμένη αδυναμία άσκησης καθηκόντων διοίκησης λόγω βαριάς ασθένειας, που εμποδίζει το πρόσωπο το οποίο έχει τις ιδιότητες τηςπαρ. 1 του άρθρου 31 του Ν.4321/2015 να επιληφθεί των υποθέσεων του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας,, κατά το χρόνο στον οποίο ανάγεται η αλληλέγγυα ευθύνη του. Για την απόδειξη της αδυναμίας άσκησης καθηκόντων, θα πρέπει να προσκομίζεται για κάθε μήνα ευθύνης σχετική ιατρική γνωμάτευση και βεβαίωση νοσηλείας από δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο, συνοδευόμενες από οποιοδήποτε άλλο σχετικό έγγραφο.
Εκκαθάριση του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας σύμφωνα με ειδική διάταξη νόμου, ή με δικαστική απόφαση, με τις οποίες προσδιορίζεται ο χρόνος και o τρόπος ικανοποίησης των πιστωτών του νομικού προσώπου/νομικής οντότητας. Στις περιπτώσεις αυτές ελέγχεται εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις των περ. α’, β’ και γ’ τηςπαρ. 1του άρθρου 31του Ν.4321/2015 (ΦΕΚ Α’ 32), όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 64 του Ν.4646/2019 (ΦΕΚ Α’ 201), για τον εκκαθαριστή, μόνο για οφειλές που δημιουργούνται κατά την περίοδο της θητείας του.
Αποδεδειγμένη, με βάση έγγραφα (π.χ. σύμβαση εργασίας, βεβαίωση εταιρίας), αποκλειστική ανάθεση συγκεκριμένων καθηκόντων διοίκησης και εκπροσώπησης που δεν άπτονται των ασφαλιστικών υποχρεώσεων του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας, εφόσον τα συγκεκριμένα πρόσωπα δεν έχουν αρμοδιότητα αποκλειστικής γενικής εκπροσώπησης και διαχείρισης του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας, σύμφωνα με δημοσιευμένα έγγραφα.
Ύπαρξη αμετάκλητης αθωωτικής απόφασης ποινικού δικαστηρίου, ή αμετάκλητου απαλλακτικού βουλεύματος, ή τελεσίδικης απόφασης δικαστηρίου, βάσει των οποίων διαπιστώνεται ρητά η έλλειψη υπαιτιότητας σχετικά με τη δημιουργία, ή τη μη καταβολή της οριζομένης στηνπαρ. 1του άρθρου 31του Ν.4321/2015 οφειλής από τον αλληλεγγύως υπόχρεο.Παραίτηση προγενέστερη της κρίσιμης περιόδου, για την οποία τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας, ακόμα και αν δεν έχουν ενημερωθεί οι φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, από το νομικό πρόσωπο/νομική οντότητα, ή αποδεδειγμένη μη αποδοχή του διορισμού, η οποία αποδεικνύεται με έγγραφο περί μη αποδοχής αυτής, εφόσον έχει νομίμως επιδοθεί.
Μη εξόφληση των οφειλών προς τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης νομικών προσώπων/νομικών οντοτήτων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα οποία έχουν ως κύριο οικονομικό πόρο [άνω του εβδομήντα τοις εκατό (-70%) των ετήσιων εσόδων τους] την τακτική χρηματοδότηση που λαμβάνουν από το Ελληνικό Δημόσιο και το σύνολο των εσόδων τους δεν επαρκεί για την πληρωμή των ασφαλιστικών τους υποχρεώσεων.
Ανάληψη της διοίκησης φορέων της Γενικής Κυβέρνησης, ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα με αποκλειστικό σκοπό τη διευκόλυνση ή/και ολοκλήρωση ελέγχου που έχει διαταχθεί από εισαγγελικές αρχές, από αρχές διαχειριστικού ελέγχου ή από ανεξάρτητες αρχές.
Ορισμός ως νομίμου εκπροσώπου αλλοδαπού νομικού προσώπου/νομικής οντότητας, το οποίο δεν έχει μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα, εφόσον, στον εν λόγω νόμιμο εκπρόσωπο δίδεται συγκεκριμένη εντολή, ή παρέχεται συγκεκριμένη εξουσιοδότηση από τα πρόσωπα, τα οποία διοικούν το αλλοδαπό νομικό πρόσωπο/νομική οντότητα, ιδίως με σκοπό την εκπλήρωση διαδικαστικών υποχρεώσεων του αλλοδαπού νομικού προσώπου/ νομικής οντότητας στην Ελλάδα, ή τη διεκπεραίωση συγκεκριμένων υποθέσεων (ενδεικτικά: εκπροσώπηση στην Ελλάδα για την ίδρυση θυγατρικής εταιρείας, εκπροσώπηση για την αγορά ή την πώληση ακινήτου στην Ελλάδα, εκπροσώπηση ενώπιον δημοσίων υπηρεσιών, εκπροσώπηση για το άνοιγμα τραπεζικού λογαριασμού κ.λπ.).
Στην περίπτωση, κατά την οποία πρόσωπα που, αν και φέρουν μία από τις ιδιότητες που προβλέπονται στην παρ. 1του άρθρου 31του Ν.4321/2015 δεν έχουν πραγματική ανάμειξη στη διοίκηση/διαχείριση των υποθέσεων του νομικού προσώπου, ή της νομικής οντότητας. Για την περίπτωση αυτή εκτιμώνται συνολικά και λαμβάνονται υπόψη στοιχεία, όπως η έλλειψη αμοιβής προς το πρόσωπο αυτό, η έλλειψη μετοχικής, ή εταιρικής σχέσης με το νομικό πρόσωπο, ή τη νομική οντότητα, η μη διενέργεια τραπεζικών συναλλαγών, η μη διαχείριση των εταιρικών τραπεζικών λογαριασμών (βεβαίωση από τις συνεργαζόμενες με την εταιρεία τράπεζες, με την οποία αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει δείγμα υπογραφής του προσώπου αυτού, ώστε το πρόσωπο αυτό να μπορεί να υπογράφει για λογαριασμό του νομικού προσώπου), η μη υπογραφή πρακτικών Διοικητικού Συμβουλίου, ή οικονομικών καταστάσεων, σε συνδυασμό με στοιχεία που αποδεικνύουν το πρόσωπο που πραγματικά διαχειρίζεται τις εταιρικές υποθέσεις.
Έλλειψη δικαιοπρακτικής ικανότητας κατά τον επίμαχο χρόνο, πιστοποιούμενη από δικαστική απόφαση (π.χ. θέση υπό δικαστική συμπαράσταση).

Τέλος στο άρθρο 3 της ως άνω υπουργικής απόφασης; ορίζεται ότι, αυτή ισχύει από τη δημοσίευσή της στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, αλλά καταλαμβάνει και περιπτώσεις, για τις οποίες έχει ήδη υποβληθεί αίτηση περί διαπίστωσης έλλειψης υπαιτιότητας, (προβλέπονταν ως καταληκτική προθεσμία υποβολής αίτησης η 31/12/2020), που η εξέτασή της εκκρεμεί ενώπιον των φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης.