Άρθρο. Δια βίου μάθηση και έξοδος από την κρίση

 

Γράφει η

Αιμιλία Λυμπεράκη – Besson (*)

 

Η άσκηση των επαγγελμάτων απαιτεί διαρκώς και νέες αναβαθμισμένες επαγγελματικές ικανότητες και γνώσεις. Οι προσπάθειες του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου της Αθήνας προς αυτή την κατεύθυνση με τη διεξαγωγή σεμιναρίων, ημερίδων και προγραμμάτων κατάρτισης, υπάγονται στην αγωνιώδη προσπάθεια των επαγγελματιών να αντιμετωπίσουν την κρίση και να περάσουν στην ανάπτυξη. Όλες αυτές οι προσπάθειες εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της Δια Βίου Μάθησης με την οποία θα πρέπει να ζούμε όλοι μας από εδώ και μπρος, σε όλο τον εργασιακό μας βίο, αν θέλουμε να έχουμε βιώσιμη επιχείρηση και ανταγωνιστική ανάπτυξη σαν χώρα.

 

Η οικονομική κρίση έχει επαναφέρει στη χώρα μας την αναγκαιότητα της επαγγελματικής αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού! Η επαναφορά αυτή αφορά στις αναδιαρθρώσεις που συντελούνται στους κλάδους της ελληνικής οικονομίας με την συρρίκνωση πολλών κλασσικών δραστηριοτήτων και την ανάδυση νέων.

 

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το θέμα απασχολεί και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρουσιάζοντας, το Νοέμβριο του 2013, μαζί με τον επίτροπο Όλι Ρεν, την Ετήσια Επισκόπηση της Ανάπτυξης της Κομισιόν, ο  επίτροπος Άντορ τόνισε ότι «στην Ε.Ε. διευρύνεται η ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ικανοτήτων». Για το ξεπέρασμα της κατάστασης αυτής, ο επίτροπος Ο. Ρεν πρότεινε από την πλευρά του «α) Την ανάπτυξη νέων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, ευέλικτων και προσαρμοσμένων στις σύγχρονες ανάγκες και με τους νέους οικονομικούς όρους που έχουν ήδη δημιουργηθεί και β) Tην ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας του ανθρώπινου δυναμικού, ώστε κάθε προϊόν που παράγεται να είναι ανταγωνιστικό και βιώσιμο σε μια αγορά ανοικτού και σκληρού ανταγωνισμού».

 

Στην ανωτέρω Έκθεση (σελ. 10) αναφέρεται «Η προσφορά δεξιοτήτων υστερεί σε σχέση με τις αλλαγές στη ζήτηση δεξιοτήτων» και «Το αναπτυξιακό δυναμικό και η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απειλούνται από τις διαρθρωτικές αδυναμίες στη βάση δεξιοτήτων»!

 

Η μείωση του ελληνικού ΑΕΠ κατά 25%, στα χρόνια της κρίσης προέρχεται, τόσο από την υποαπασχόληση του επενδυμένου κεφαλαίου που κινείται ακόμη και στο 30% (ο κύριος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών μεταποίησης (PMI) της Markit κυμαίνονταν κάτω από το 50%, σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Markit), όσο και από την ανεργία (αργία) του εργατικού δυναμικού που κυμαίνεται στο 27%.

 

Η διαπίστωση σημαίνει ότι οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας μπορούν να επανεκκινήσουν μόνο κάτω από νέους οικονομικούς όρους. Οι νέοι αυτοί όροι σημαίνουν ότι η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται τόσο, ώστε σταδιακά να καλύψει τις απώλειες των εργατικών εισοδημάτων με νέες χαμηλότερες τιμές προϊόντων και ταυτόχρονα εισάγει σταδιακά στην παραγωγική διαδικασία το αργούν παραγωγικό και εργατικό δυναμικό με αναπτυξιακούς όρους.

 

Η δίδυμη αυτή αναπτυξιακή εξέλιξη στηρίζεται, από τη μια στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και νέων σχεδίων οργάνωσης της εργασίας και της παραγωγής και από την άλλη στην αναβάθμιση των επαγγελματικών προσόντων του ανθρώπινου παραγωγικού δυναμικού.

 

Η Δια Βίου Μάθηση

 

Η Δια Βίου Μάθηση (ΔΒΜ) είναι πλέον γενικά αποδεκτή, ως ένα μόνιμο «εργαλείο» αναβάθμισης των επαγγελματικών ικανοτήτων με το οποίο πρέπει να ζουν οι νέες γενιές εργαζομένων, με ταυτόχρονη προσαρμογή και των παλαιών. Τα επαγγέλματα αλλάζουν με μεγάλη ταχύτητα και κάθε νέα γνώση και προσόν έχει ημερομηνία αντικατάστασης, η οποία προσδιορίζεται από την ταχύτητα εισαγωγής νέων τεχνολογιών και νέων γνώσεων στις επιχειρήσεις. Όσο ταχύτερα αποκτούνται τα νέα προσόντα, τόσο ταχύτερα επιτυγχάνεται η άριστη παραγωγική μείξη των νέων επενδύσεων με το εργατικό δυναμικό και τόσο πιο ανταγωνιστικό θα είναι το παραγόμενο προϊόν!

 

Δεδομένου δε ότι η εισαγωγή νέων επιστημονικών γνώσεων και νέων τεχνολογιών στην παραγωγή προηγείται της απόκτησης ανάλογων εργασιακών προσόντων αξιοποίησής τους από το εργατικό δυναμικό, το μοντέλο της Δια Βίου Μάθησης πρέπει να είναι τόσο ευέλικτο, ώστε να μειώνει στο ελάχιστο την απώλεια χρόνου προσαρμογής του εργατικού δυναμικού. Η ισόρροπη ανάπτυξη της οικονομίας απαιτεί σε κάθε νέα επένδυση κεφαλαίου να αντιστοιχεί μια ανάλογη επένδυση στο επίπεδο των ανθρώπινων γνώσεων των ικανοτήτων.

 

Συνεπώς, ένα από τα εργαλεία ξεπεράσματος της κρίσης είναι η όσο το δυνατόν γρηγορότερη επέκταση της Δια Βίου Μάθησης στο εργατικό δυναμικό για την παραγωγική προσαρμογή του στις νέες τεχνολογίες και στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες!

 

Αστοχίες

 

Είναι αλήθεια ότι η χώρα μας δεν διακρίθηκε για τις αποδόσεις της στην προσέλκυση του ανθρώπινου δυναμικού στη Δια Βίου Μάθηση και ειδικότερα, στην συνεχή επαγγελματική κατάρτιση. Ούτε κατέχει κάποια διάκριση στην τυπική επαγγελματική κατάρτιση, η οποία για δεκαετίες βρισκόταν στο περιθώριο της εκπαίδευσης.

 

Έρευνα του Κέντρου Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΚΑΝΕΠ) της ΓΣΕΕ, σε δείγμα 2.401 αποφοίτων δημοσίων και ιδιωτικών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) και Κέντρων Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) της περιόδου 2008-2009 έδειξε ότι τα ποσοστά απορρόφησης των εκπαιδευομένων στις δομές της Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΑΕΚ) και της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΣΕΚ) από την αγορά εργασίας διαμορφώνεται, για τους αποφοίτους της ανοιχτής επαγγελματικής κατάρτισης (ΙΕΚ) σε 21,8%, ενώ για τους αποφοίτους της συνεχιζόμενης (ΚΕΚ) σε 15,7%.

 

Επιπλέον, η συνάφεια της κατάρτισης με την ανάλογη ειδικότητα, στην ανεύρεση τελικά εργασίας, για τους αποφοίτους ΙΕΚ, ανέρχεται σε ποσοστό 31% και για τους αποφοίτους των ΚΕΚ στο 21%. Μέσα σε διάστημα 18 μηνών, έχασαν τη δουλειά που είχαν βρει μετά την κατάρτιση τους, το 81,2% των αποφοίτων των ΙΕΚ και το 81,5% των αποφοίτων των ΚΕΚ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι σε ό,τι αφορά τα ΙΕΚ, ένα ποσοστό 62,3 %, όπως προέκυψε από την έρευνα, δεν πήρε τελικά πιστοποίηση!

 

Στην ετήσια έκθεση της ΓΓ Δια Βίου Μάθησης του 2012 (σελ. 13, 14) επισημαίνεται ότι η Ελλάδα εμφανίζει μόλις 3% ποσοστό συμμετοχής των ατόμων ηλικίας 25-65 ετών στη ΔΒΜ, το χαμηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.-17 και το πέμπτο χαμηλότερο στην Ε.Ε.-27. Σημειώνουμε ότι στα 5 Ευρωπαϊκά Σημεία Αναφοράς (benchmarks) Εκπαίδευσης, Κατάρτισης 2020, περιλαμβάνεται, ως στόχος, η συμμετοχή ενηλίκων στη ΔΒΜ σε ποσοστό 15%, γεγονός μάλλον ακατόρθωτο για τη χώρα μας.

 

Επιπλέον, η Ελλάδα καλείται από την Ε.Ε. να άρει τις ανισότητες στην πρόσβαση στην εκπαίδευση ενηλίκων, οι οποίες αντικατοπτρίζονται στην εξαιρετικά χαμηλή συμμετοχή στη ΔΒΜ ατόμων ηλικίας 55+, στην ελάχιστη συμμετοχή εργατών, αγροτών και βιοτεχνών, σε σύγκριση με τα στελέχη επιχειρήσεων και τραπεζών, στη διπλάσια συμμετοχή των κατοίκων αστικών περιοχών έναντι των κατοίκων ημιαστικών και αγροτικών περιοχών και στη μεγαλύτερη συμμετοχή των ατόμων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης έναντι εκείνων με χαμηλό.

 

Το πρόβλημα με τις αστοχίες έχει διπλή όψη. Από τη μια, αυξάνει το πραγματικό κόστος της επαγγελματικής κατάρτισης κατά το ποσοστό της αστοχίας και από την άλλη, στερεί την εθνική οικονομία από ένα απαραίτητο και αναβαθμισμένο παραγωγικό δυναμικό πολλαπλάσιο του ποσοστού αστοχίας, λόγω της διεθνούς ανταγωνιστικής πίεσης στην ελληνική παραγωγή.

 

Οι παραπάνω αστοχίες είναι γνωστές από χρόνια στην ελληνική κοινωνία, αλλά δεν λήφθηκαν μέτρα για την εξάλειψή τους.

 

Τα επαγγελματικά περιγράμματα

 

Στα προηγούμενα χρόνια διεξήχθη μια μεγάλη προσπάθεια να διατυπωθούν σύγχρονα επαγγελματικά περιγράμματα, ως όροι και προϋποθέσεις καλής και πιστοποιημένης άσκησης του επαγγέλματος. Μια εργασία – άθλος με την άμεση συμμετοχή των φορέων της αγοράς εργασίας και την επιτόπια έρευνα των πραγματικών συνθηκών άσκησης των επαγγελμάτων.

 

Εκπονήθηκαν και δημοσιεύτηκαν 205 επαγγελματικά περιγράμματα. Από αυτά η συντριπτική πλειοψηφία τους παρέμεινε ανενεργή, με αποτέλεσμα η χώρα να στερείται τις βελτιώσεις στην ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού και κατ’ επέκταση τα οφέλη στην οικονομία και στην ανταγωνιστικότητα. Όσο δεν εφαρμόζονται τα περιγράμματα, απαξιώνονται ταχύτατα, αφού οι αλλαγές στα επαγγέλματα είναι καθημερινές, με συνέπεια να χάνεται η πολύτιμη επένδυση πάνω τους και να απαιτούνται νέα κονδύλια για την επικαιροποίησή τους.

 

Η πιστοποίηση

 

Το σύστημα πιστοποίησης αποτελεί ένα κίνητρο για να διασφαλίζεται η σταδιακή ανάπτυξη των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και να απολαμβάνει αυτό τα αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα.

 

Σήμερα, την πιστοποίηση των ικανοτήτων διασφαλίζει στην Ελλάδα ο Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.). Κεντρική επιδίωξη είναι η στενότερη σύνδεση της εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, η αναβάθμιση των επαγγελματικών προσόντων του εργατικού δυναμικού, η ενδυνάμωση των προοπτικών απασχόλησής του και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, με στόχο τη δημιουργία μιας οικονομίας περισσότερο ανταγωνιστικής και μιας κοινωνίας περισσότερο συνεκτικής, με κοινό προσανατολισμό την επένδυση στον ενεργό πολίτη στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας και της οικονομίας της γνώσης.

 

Παράλληλα, οι συμμετέχοντες στη ΔΒΜ έχουν το πλεονέκτημα ευρωπαϊκής αναγνώρισης των ικανοτήτων που αποκτούν. Σε Ευρωπαϊκό πλαίσιο οι προσφεύγοντες στη ΔΒΜ έχουν στη διάθεσή της  το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (European Qualifications Framework), το Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Πιστωτικών Μονάδων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ECVET), το Ευρωπαϊκό Σύστημα Διασφάλισης Ποιότητας στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (EQAVET), το Ευρωδιαβατήριο (Europass) και το Ευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης δεξιοτήτων, ικανοτήτων και επαγγελμάτων (ESCO).

 

Στροφή στη Δια Δίου Μάθηση

 

Τα παραπάνω στοιχεία κάνουν απαραίτητη τη στροφή του εργατικού δυναμικού στη Δια Βίου Μάθηση, η οποία αποτελεί αναγκαιότητα και προϋπόθεση θεμελίωσης μια νέας ανάπτυξης, βιώσιμης και ανταγωνιστικής!

 

Τα απαραίτητα μέτρα πολιτικής με κίνητρα, δομές, κονδύλια και  βούληση θα πρέπει να συνοδεύονται και με τα απαραίτητα μέτρα για τη συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας αυτής από τους φορείς της οικονομίας και της αγοράς. Ο ρόλος των συνδικαλιστικών οργανώσεων και  των επιμελητηρίων εδώ είναι καθοριστικός!

 

Η Δια Βίου Μάθηση και η σε βάθος διασύνδεση κατάρτισης, απασχόλησης, παραγωγικότητας, ανταγωνιστικότητας  θα αποτελεί για τις νέες  γενιές εργαζομένων τρόπο εργασιακής ζωής! Τόσο το ξεπέρασμα της κρίσης, όσο και η νέα ανάπτυξη που αναμένεται να ακολουθήσει, πρέπει να βρουν έτοιμο το παραγωγικό μας δυναμικό!

 

 

(*) Η κ. Αιμιλία Λυμπεράκη – Besson είναι:

–  Πτυχιούχος Γαλλικής Φιλολογίας,

  – Εμπειρογνώμων – Εκπαιδεύτρια, ενταγμένη στο Μητρώο Εκπαιδευτών του Ε.Κ.Δ.Δ.Α. με θεματικές ενότητες διδασκαλίας «Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση Ενηλίκων, Εκπαιδευτική πολιτική – Ευρωπαϊκή διάσταση στην Εκπαίδευση & Μηχανισμοί παρακολούθησης και αξιολόγησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στους τομείς Απασχόλησης, Κοινωνικής Ένταξης και Εκπαίδευσης»,

   –  Πρώην μέλος του Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Πιστοποίησης (ΕΚΕΠΙΣ)

-Πρώην υπεύθυνη Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε.