Αναζήτηση των παροχών που έχουν καταβληθεί αχρεώστητα από τους Οργανισμούς Κοινωνικής Ασφάλισης

Γράφει η Ελένη Καραβέλα, Δικηγόρος – Νομικός Συνεργάτης Ε.Ε.Α.

---

Το ζήτημα της αναζήτησης αχρεωστήτως καταβληθεισών παροχών ανακύπτει με την ανάκληση μίας παράνομης απόφασης του Οργανισμού Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ), είτε επειδή χρησιμοποιήθηκαν απατηλά μέσα από τον ασφαλισμένο, είτε επειδή δεν υπάρχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για την χορήγηση της παροχής.

Για τον e-ΕΦΚΑ, ως καθολικό διάδοχο του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, εφαρμόζεται το άρθρο 103 του Ν.4387/2016, σύμφωνα με το οποίο «1. Κάθε παροχή που έχει καταβληθεί από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ αχρεώστητα, επιστρέφεται ανεξαρτήτως υπαιτιότητας του λαβόντος και αναζητείται, σύμφωνα με τις διατάξεις του ΚΕΔΕ. Σε περίπτωση υπαιτιότητάς του αναζητείται εντόκως, με επιτόκιο 3%.

Παράλληλα με την εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων, επιτρέπεται συμψηφισμός οποιασδήποτε οφειλής προς το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ με το σύνολο των χορηγούμενων παροχών, που τυχόν δικαιούται ο οφειλέτης.»

Ο συμψηφισμός και η αναζήτηση των ποσών που έχουν καταβληθεί αχρεώστητα διενεργείται σε βάρος και των κληρονόμων του λαβόντος, αλλά και όσων έλκουν συνταξιοδοτικό ή ασφαλιστικό δικαίωμα από τον οφειλέτη.

Για τους λοιπούς ΟΚΑ προβλέπονται αντίστοιχες ρυθμίσεις με τις καταστατικές τους διατάξεις, ενώ στους ΟΚΑ που δεν ρυθμίζεται ειδικά το ζήτημα εφαρμόζονται οι γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου, και ιδίως η αρχή της χρηστής διοίκησης.

Στο πρώτο άρθρο παρ.ΙΑ.6 του Ν.4093/2012 προβλέπεται ότι οι αξιώσεις των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης αρμοδιότητας του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας που αφορούν την επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθεισών παροχών παραγράφονται μετά εικοσαετία από την τελευταία καταβολή.

Νομολογιακά έχουν διαμορφωθεί οι κάτωθι γενικές αρχές που εφαρμόζονται κατά την περίπτωση της επιστροφής ποσών που έχουν καταβληθεί αχρεώστητα:

A. Η αναζήτηση των συνταξιοδοτικών παροχών που καταβλήθηκαν παράνομα επιτρέπεται χωρίς χρονικό περιορισμό, εφόσον κριθεί ότι ο λαβών τελούσε κατά τον χρόνο είσπραξης των παροχών σε δόλο, ήτοι εάν χρησιμοποίησε απατηλά μέσα ή ψευδή δικαιολογητικά. Έχει κριθεί ότι ως δόλια ενέργεια του ασφαλισμένου νοείται και η εκ μέρους του ασφαλισμένου αποσιώπηση ουσιώδους πραγματικού γεγονότος, που θεμελιώνει τη διακοπή της περαιτέρω καταβολής των χορηγουμένων παροχών. (πρβ. ΣτΕ 1427/1979, βλ. ΣτΕ 1835/2007), όπως εν παραδείγματι η μη γνωστοποίηση στον ΟΚΑ της τέλεσης νέου γάμου από δικαιούχο συντάξεως χηρείας.

Ο δόλος πρέπει να συντρέχει στο πρόσωπο που εισέπραξε τις παροχές, ενώ θα πρέπει να συντρέχει και στην περίπτωση που αφορά (τρίτο πρόσωπο) διαφορετικό από τον εισπράξαντα, και ειδικότερα, θα πρέπει να αποδεικνύεται ότι αυτός γνώριζε, επεδίωκε και συμμετείχε στην παράνομη είσπραξη της παροχής αυτής. Η ύπαρξη του δόλου θα πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς στην καταλογιστική πράξη του ΟΚΑ, με πλήρως αιτιολογημένη κρίση (πρβλ. ΣτΕ 3146/2017, 2354/2015, 478/2011, 2291/2009, 154/2008, 819/2007), συνεπώς ο ασφαλιστικός οργανισμός οφείλει να αποδείξει ότι ο λαβών τελούσε σε δόλο.

Β. Η αναζήτηση των συντάξεων που εισπράχθηκαν μεν παράνομα, αλλά καλοπίστως επιτρέπεται μόνο εφόσον δεν έχει παρέλθει εύλογος χρόνος από την καταβολή, ο οποίος κρίνεται με βάση τις περιστάσεις της συγκεκριμένης περίπτωσης και, ελλείψει αντίθετης διάταξης, δεν μπορεί να είναι μικρότερος των πέντε ετών (πρβλ ΣτΕ 612/2012, 3321/2008, 2586/2007).

Γ. Εάν το χρονικό διάστημα μεταξύ της χορήγησης των αχρεώστητων παροχών και της αναζήτησης αυτών από τους ΟΚΑ είναι μικρό, τότε επιβάλλεται η αναζήτηση, εκτός εάν αυτός που έχει εισπράξει, παρανόμως, πλην καλοπίστως, τις χρηματικές ασφαλιστικές παροχές, έχει επικαλεστεί και αποδείξει ότι η επιστροφή τους στον ΟΚΑ θα επιφέρει εις βάρος του απρόβλεπτες και δυσμενείς για τη διαβίωσή του συνέπειες (πρβλ. ΣτΕ 928/2009,2010/2006). Σε αυτήν την περίπτωση ο ΟΚΑ μπορεί να απαλλάξει τον οφειλέτη ολικά ή μερικά από την υποχρέωση επιστροφής του οφειλόμενου ποσού ή/και από τους τόκους (πρβλ.ΣτΕ 525/2006).