Το άρθρο αυτό γράφτηκε, από τον υπογράφοντα, πριν 25 χρόνια και δημοσιεύτηκε στο ειδικό οικονομικό ένθετο της «Ναυτεμπορικής»,  τον Δεκέμβριο του 1991.

 

Ωστόσο, διατηρεί απόλυτα τις βασικές παρατηρήσεις του για την φοροδιαφυγή και σήμερα! 25 χρόνια μετά, το «μοντέλο» της παραμένει αλώβητο, δεν έγινε καμία ουσιαστική μεταβολή και καμία ουσιαστική πάταξη, πέραν της αναγκαστικής μείωσης των ποσοστών λόγω κρίσης.

 

Και ας έχουν διακηρύξει όλες οι κυβερνήσεις την πάταξή της. Όπως και η σημερινή!

 

Ο αναγνώστης μπορεί να δει τα θέματα που τότε θέτονταν και να κάνει συγκρίσεις με τη σημερινή κατάσταση. Κάθε ομοιότητα δεν είναι καθόλου τυχαία!

 

 

 

Φοροδιαφυγή: Η πολυπλοκότητα ενός προβλήματος

 

 

            Η φοροδιαφυγή και γενικά η παραοικονομία αποτελούν ένα πολύπλοκο οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα που μαστίζει έντονα τη χώρα μας, τις τελευταίες δεκαετίες. Ίσως δεν είναι υπερβολή να συγκριθεί με το πρόβλημα της ανάπτυξης, του πληθωρισμού και των δημοσίων ελλειμμάτων με τα οποία προφανώς συνδέεται ποικιλότροπα.

 

            Είναι μάλλον δύσκολο να βρει κανείς σήμερα χώρα στον πλανήτη όπου δεν υπάρχει φοροδιαφυγή εκτός ίσως εκεί που οι φόροι είναι… ανύπαρκτοι. Είναι γενικά παραδεκτό ότι σε όλες τις δυτικές χώρες γίνεται εκτεταμένη φοροδιαφυγή τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στις διεθνείς συναλλαγές με υπο-υπερτιμολογήσεις ή άλλες μέθοδες φοροδιαφυγής από τις πολυεθνικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραοικονομίας είναι αυτό της Ιταλίας όπου φτάνει στο 35% του ΑΕΠ και ακολουθείται φυσικά από την φοροδιαφυγή. Δεν είναι μάλιστα λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται ότι η ανάπτυξη και η ανταγωνιστικότητα της Ιταλίας, στηρίχθηκε κατά πολύ στο εύρος της παραοικονομίας. Η σοβαρή αυτή επισήμανση δείχνει αν μη τι άλλο ότι το πρόβλημα της φοροδιαφυγής δεν είναι μονοσήμαντο και έχει ισχυρά οικονομικοκοινωνικά στηρίγματα.

 

            Άλλο παράδειγμα παραοικονομίας ήταν αυτό που γινόταν στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού πριν την ανατροπή, παρά την αυστηρά σχεδιασμένη και κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία. Για την ΕΣΣΔ ορισμένοι υπολογισμοί, χωρίς όμως τεκμηρίωση, την ανέβαζαν μέχρι και στο 25% του ΑΕΠ! Παρά την αυστηρότητα, την καταστολή και τον έλεγχο, η παραοικονομία άνθιζε για να δείξει ότι τα κατασταλτικά μέτρα είναι ανίκανα να νικήσουν τους νόμους της οικονομίας. Προφανώς παραοικονομία και φοροδιαφυγή έχουν βαθιές οικονομικές αιτίες. Η υιοθέτηση σκληρών κατασταλτικών μέτρων εναντίον τους και η αντίληψη ότι το χτύπημα τους είναι απλά υπόθεση ανάμεσα στους μηχανισμούς του κράτους και λίγους φοροφυγάδες χωρίς άλλες επιπτώσεις, είναι απλοϊκές απλουστεύσεις μακριά από την πραγματικότητα.

 

            Στη χώρα μας ποτέ δεν έλειψαν οι διακηρύξεις πάταξης της φοροδιαφυγής. Πρακτικά όμως ελάχιστα έχουν γίνει αφού τα μέτρα παίρνονταν πάντα συγκυριακά και μέσα από ένα αναχρονιστικό και άκρως αντιλαϊκό φορολογικό σύστημα με τους ίδιους διαβρωμένους μηχανισμούς. Το πολύ – πολύ στο τέλος να την πλήρωναν οι ΜΜΕ (μικρομεσαίοι) που θεωρούνταν πάντα, από τις κυβερνήσεις, ο «κύριος χώρος της φοροδιαφυγής»!

 

 

Που γίνεται η φοροδιαφυγή;

 

 

            Η Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. η ανώτερη συνδικαλιστική οργάνωση των ΜΜΕ σε παλιότερο υπόμνημα προς το υπουργείο Οικονομικών (Φεβρουάριος 1990), θέλοντας να σταθεί αντικειμενικά στο πρόβλημα και να υπερβεί τα στενά συντεχνιακά όρια που χρωμάτιζαν τις θέσεις άλλων οργάνων, σημειώνει τα παρακάτω βασικά στοιχεία.

 

1. Φοροδιαφυγή γίνεται σ’ όλους σχεδόν τους χώρους της οικονομικής δραστηριότητας αλλά σε διαφορετικό βαθμό και για διαφορετικούς λόγους.

2. Μέρος της φοροδιαφυγής γίνεται στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (αυτοαπασχολούμενοι κ.τ.λ.) που συνιστά φοροάμυνα για την επιβίωσή τους και η δίωξη της δεν μπορεί να μη λάβει υπ’ όψιν τις κοινωνικές επιπτώσεις. Γι’ αυτό προτάθηκε αύξηση του αφορολόγητου ώστε να εμφανισθεί το εισόδημα.

3. Ένα άλλο μέρος της φοροδιαφυγής γίνεται στις μεσαίες επιχειρήσεις που έχει πολλές αιτίες με κύρια την έλλειψη εμπιστοσύνης στις φορολογικές αρχές.

4. Υπάρχουν εισοδήματα που εκφεύγουν τελείως τη φορολογία (προμήθειες, αγροτικές εργασίες, ελεύθεροι επαγγελματίες, δεύτερη εργασία μισθωτών, συνταξιούχοι κ.τ.λ.).

5. Η πιο μεγάλη φοροδιαφυγή γίνεται στα μεγάλα εισοδήματα. Πώς είναι δυνατόν στην Ελλάδα του 1990 να μην υπάρχουν ούτε 10.000 δηλώσεις με εισόδημα άνω των 5 εκατ. δρχ. σε σύνολο 2,4 εκατ. δηλώσεων;

6. Στόχος της Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε. είναι να εμφανισθούν όλα τα εισοδήματα όπως πραγματικά είναι και δεν σκοπεύει να καλύψει κανενός είδους φοροδιαφυγής. Προϋπόθεση όμως είναι η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος γιατί χωρίς φορολογική εμπιστοσύνη και χρηστή διαχείριση των φόρων, δεν μπορεί να επέλθει φορολογική δικαιοσύνη όπου ο καθένας θα πληρώνει ανάλογα με το εισόδημά του.

 

Ωστόσο, σ’ αυτές τις ειλικρινείς προτάσεις δε δόθηκε συνέχεια από τους άλλους φορείς, αλλά φυσικά ούτε από το κράτος, ώστε να ξεκινήσει ένας διάλογος για πραγματική αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος και την πάταξη της φοροδιαφυγής. Έτσι σήμερα η φοροδιαφυγή υπολογίζεται ότι φτάνει στο 45-50% των φορολογικών εσόδων του κράτους! (Η παραοικονομία υπολογίζεται ότι φτάνει το 40% του ΑΕΠ). Θα μπορούσε όμως αυτή να γίνεται μόνο στις ΜΜΕ;

 

Φυσικά είναι αδύνατο. Όπως αδύνατο είναι να γίνεται και στους μισθωτούς που ελάχιστα μπορούν να αποκρύψουν. Μοιραία πρέπει να αναζητήσουμε τη φοροδιαφυγή στα μεγάλα εισοδήματα π.χ. στις 10.2.90 είχε ανακοινωθεί ότι σε 10 μεγάλες εταιρίες αποκρύφτηκαν κέρδη 6,8 δις τη στιγμή που είχαν δηλώσει ζημίες 2,8 δις! Φυσικά είναι περιττό να πούμε για τις νόμιμες φοροαπαλλαγές που έχουν σαν τελικό αποτέλεσμα οι μεγάλες Α.Ε. να πληρώνουν μόνο 14% περίπου φόρο στα συνολικά καθαρά κέρδη.

 

Η πολυπλοκότητα του προβλήματος

 

 

Είναι εύκολο να είσαι κατά της φοροδιαφυγής των… άλλων και να μην υπάρξει καμιά συνέπεια! Δηλαδή να μην γίνει τίποτα. Αυτή τη συνταγή ακολουθούν επί χρόνια οι κυβερνήσεις. ΟΧΙ μόνο αυτό. Όταν οι παρεμβάσεις και η φοροδιαφυγή διογκώνονται τότε οι φοροφυγάδες  νομιμοποιούνται προς δόξα και απελπισία των ειλικρινών φορολογουμένων! Όχι λίγες φορές όσοι καθυστερούσαν λίγες μέρες ή έκαναν μικροπαραβάσεις πλήρωναν υπέρογκα πρόστιμα ενώ όσοι καθυστερούσαν χρόνια και έκαναν μεγάλες παραβάσεις, ή είχαν εκπτώσεις (ευνοϊκοί συμβιβασμοί) ή δεν πλήρωναν ποτέ (διαγραμμένο πρόστιμο χαλυβουργικής κ.τ.λ.). Με τέτοια κρατική συμπεριφορά πώς να μην εκτρέφεται η φοροδιαφυγή;

 

 

Ας δούμε το πρόβλημα σε βάθος

 

 

1. Συμπληρωματικά εισοδήματα μισθωτών, ΜΜΕ, φτωχών αγροτών κ.τ.λ. που είναι άκρως απαραίτητα για την επιβίωση αλλά φοροδιαφεύγουν, είναι αλήθεια ότι υπάρχουν σε σημαντικό τμήμα του πληθυσμού. Η ολοκληρωτική πάταξη της φοροδιαφυγής εδώ ίσως σήμαινε πρόβλημα ζωής και τελικά ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα πολλαπλάσιου κόστους απ’ το κέρδος του φόρου.

2. Ορισμένες επιχειρήσεις είναι αδύνατο να λειτουργήσουν χωρίς φοροδιαφυγή. Η ανταγωνιστικότητά τους στηρίζεται σ’ αυτήν! Οι ίδιες επιχειρήσεις όταν ξεπεράσουν το κρίσιμο σημείο και γίνουν ανταγωνιστικές, εφόσον εξακολουθήσουν τη φοροδιαφυγή, ασκούν αθέμιτο ανταγωνισμό και προκαλούν τεράστιες κοινωνικές αδικίες.

3. Μέρος της φοροδιαφυγής επιδρά πτωτικά στην τιμή των προϊόντων με συνέπεια κάποια χαμηλά εισοδήματα να καλύπτουν ανάγκες που αλλιώς δεν θα κάλυπταν. Αφαιρείται έτσι από το κράτος η δυνατότητα να καλυτερεύσει τη ζωή των πολιτών χάριν της ατομικής καλυτέρευσης. Αλλά ποιος έχει εμπιστοσύνη ότι θα καλυτερεύσει η ζωή του από το κράτος;

4. Μέρος της φοροδιαφυγής συσσωρεύεται γρήγορα ως κεφάλαιο. Ανεξαρτήτως πηγής το αποτέλεσμα είναι αυξημένη οικονομική δραστηριότητα που σύντομα αποκτούν τη δυνατότητα νόμιμης λειτουργίας και συμπεριφοράς. Ως ποιο σημείο όμως γίνεται αυτό;

5. Η φοροδιαφυγή από το μεγάλο κεφάλαιο έχει συνήθως οδούς διαφυγής προς τις ξένες τράπεζες.

 

Το  κράτος καταφεύγει στους έμμεσους φόρους για να αναπληρώσει τη φοροδιαφυγή. Καίει όμως έτσι μισθωτούς και χαμηλά εισοδήματα. Είναι φανερό ότι κανείς δεν ισχυρίσθηκε ποτέ ότι τα 11,5 δις δολάρια που σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ έχουν κατατεθειμένα οι Έλληνες σε τράπεζες του εξωτερικού έχουν φορολογηθεί.

 

Αλλά αν με τα σημερινά δεδομένα ασκηθεί πίεση στα μεγάλα εισοδήματα, μάλλον θ’ αυξηθεί η διαρροή στο εξωτερικό παρά θα χτυπηθεί η φοροδιαφυγή. Αν όλα τα παραπάνω εξετασθούν, σε συνάρτηση μεταξύ τους, βγαίνει το συμπέρασμα ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι απλά μια παράνομη πράξη, ούτε έχει ενιαίο χαρακτήρα. Είναι ένα οικονομικοκοινωνικό πρόβλημα που θέλει διαφορετικά μέτρα και πολιτική σε κάθε περίπτωση για να εξαλειφθεί.

 

 

Η ιδεολογία της ενοχής

 

 

Όχι λίγοι θεωρητικοί και ηθικολόγοι της πάταξης της φοροδιαφυγής, βάλουν συλλήβδην κατά των φοροφυγάδων στεκούμενοι τάχα υπεράνω συμφερόντων. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να υπερασπίζεται την φοροδιαφυγή. Η ισοπεδωτική και άκριτη καταδίκη όμως, όλων των φοροφυγάδων, δημιουργεί ένα μέτωπο κοινωνικής ενοχής, κατά συνέπεια αλληλεγγύης ανάμεσα σε τεράστιο αριθμό του πληθυσμού. Όποιος δεν πήρε απόδειξη, όποιος πούλησε κουλούρι χωρίς παραστατικά, όποιος έκανε μια δουλειά χωρίς απόδειξη, όποιος μάζεψε ελιές χωρίς να δηλώσει το εισόδημα κ.τ.λ., κ.τ.λ.. μαζί με τους λαθρέμπορους και τους φοροφυγάδες που αποκρύπτουν δισεκατομμύρια, νιώθουν ένοχοι και αλληλέγγυοι. Έτσι αντί να στηθεί ένα μέτωπο για την πάταξη της μεγάλης φοροδιαφυγής στήνεται ένα μέτωπο προστασίας της! Είναι συνεπώς ανάγκη να ξεχωριστεί ακριβώς ποια φοροδιαφυγή πρέπει πρώτα και κύρια να χτυπηθεί ώστε να σχηματισθεί το μέτωπο εκείνο των κοινωνικών δυνάμεων που θα στηρίζει μια τέτοια πολιτική.

 

 

Παρενέργειες

 

 

Αν σήμερα εξαλείφονταν αυτόματα η φοροδιαφυγή, τα έσοδα του κράτους ως ποσοστό του ΑΕΠ θα έφταναν το φοβερό ποσοστό του 54% περίπου (χωρίς τις κοινωνικές ασφαλίσεις που είναι περί το 10%)  δηλαδή θα είχαμε διπλάσιο ποσοστό από Η.Π.Α. και Ιαπωνία και θα ήμασταν πρώτοι στον κόσμο μαζί με την Σουηδία! Ένα τέτοιο σοκ θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες, οικονομικές και κοινωνικές. Επιχειρήσεις θα έκλειναν, δουλειές θα σταματούσαν, η ακρίβεια θα φούντωνε, η ανεργία θα αυξάνονταν.

 

Άρα αν δεν μελετηθεί το φαινόμενο σε βάθος και κάθε μέτρο αν δεν υπολογισθεί απ’ όλες τις πλευρές, δεν μπορούμε να μιλάμε για πάταξη της φοροδιαφυγής. Όσοι απλά φωνάζουν για πάταξη μη βλέποντας αυτή την πολυπλοκότητα ενισχύουν τη γενική απαισιοδοξία και την αδιαφορία.

 

Προφανώς ο νομοθέτης ποτέ δεν διανοήθηκε να αφαιρέσει ως φόρο το 54% του ΑΕΠ. Άρα υπάρχει το στοιχείο της υπερβολής στη φορολογία που σημαίνει ότι νομοθετούμε υψηλά για να πιάσουμε χαμηλά. Αυτό είναι μια ανεύθυνη πολιτική του κράτους που είναι φανερό όχι μόνο ότι αποδέχεται τη φοροδιαφυγή αλλά με τα υψηλά ποσοστά που βάζει, την εξωθεί προς διόγκωση. Από μια πλευρά δηλαδή η φοροδιαφυγή είναι και επίπλαστη αφού μόνο τυπικά είναι τέτοια.

 

 

Μέτρα

 

 

Χωρίς αμφιβολία η φοροδιαφυγή αποτελεί γενικά ένα απόστημα της οικονομίας που πρέπει να εξαλειφθεί ώστε να εξυγιανθεί η οικονομική ζωή και να επιβληθεί επιτέλους φορολογική δικαιοσύνη στο τόπο μας. Όμως η εύκολη προσφυγή σε μέτρα αστυνόμευσης και καταστολής, με διαβρωμένους μάλιστα μηχανισμούς, οδηγεί μάλλον στην διόγκωσή της, όπως δείχνει η πείρα της τελευταίας δεκαετίας. Ούτε το 5% της φοροδιαφυγής δεν πιάνεται. Επιπλέον σημειώνονται φοβερές αδικίες, λόγω ακριβώς της διάβρωσης, με συνέπεια όχι λίγες φορές να την πληρώνουν οι λιγότερο ένοχοι. Οι ΜΜΕ έχουν πικρή πείρα σ’ αυτό!

 

Τα μέτρα πρέπει να είναι σύνθετα, κατασταλτικά, οικονομικά, κοινωνικά. Πρέπει να έχουν σταθερότητα, μακρόπνοη διάρκεια, ρεαλιστικότητα και κοινωνική υποστήριξη. Πρέπει να αποτελούν μέρος μιας συνολικής αναμόρφωσης του φορολογικού συστήματος που θα κατευθύνεται στην εμφάνιση όλων των εισοδημάτων και την άντληση της φορολογίας από τους άμεσους φόρους. Σε κάθε χώρο που διενεργείται φοροδιαφυγή, χρειάζονται ειδικά μέτρα με μελέτη των αποτελεσμάτων και επιπτώσεων.

 

Ξεχωριστή σημασία έχει ο εκσυγχρονισμός και η εξυγίανση των φορολογικών υπηρεσιών ώστε, μαζί με την αντικειμενικοποίηση των μεθόδων δράσης, να εξαλειφθεί το φαινόμενο των αδικιών και των συναλλαγών. Ωστόσο, για μια τέτοια επιχείρηση πάταξης της φοροδιαφυγής σε βάθος είναι απαραίτητο το στρογγυλό τραπέζι όλων των φορέων και της πολιτείας ώστε τα μέτρα να έχουν κοινωνική συναίνεση και να εκφράζουν αποδεκτούς συμβιβασμούς αφού είναι βέβαιο ότι θα εκδηλώνεται σφοδρή σύγκρουση συμφερόντων μέσα από την πάλη κατά της φοροδιαφυγής. Πού είναι όμως η πολιτική βούληση για το χτύπημα της φοροδιαφυγής; Ούτε οι παρελθούσες, ούτε η σημερινή κυβέρνηση έχουν εκδηλώσει τέτοια πρόθεση. Εξαντλούνται μόνο σε μεγάλες διακηρύξεις και άτολμα μικρά μέτρα.

 

 

 

Στέργιος Βασιλείου