Κ. Τσουκαλάς: Οι άδειες των εργαζομένων του Νόμου για την προστασία της εργασίας  

Γράφει ο Κώστας Τσουκαλάς, Δικηγόρος Εργατικού και Συνταξιοδοτικού – Ασφαλιστικού Δικαίου:

 

Με το ν. 4808/2021 τέθηκαν σε εφαρμογή οι διατάξεις για την «Προστασία της Εργασίας» που θεσπίζουν μεταξύ άλλων νέες άδειες για τους εργαζόμενους γονείς και φροντιστές (Μέρος ΙΙΙ, άρθρα 24-54). Όλες αυτές οι νομοθετικές παρεμβάσεις αποσκοπούν στη διευκόλυνση της οικογενειακής ζωής του εργαζόμενου γονέα με τέκνα νεαρής ηλικίας σε ταύτιση με τις βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές.

Εν συνεχεία εκδόθηκε η υπ’ αριθ. 47972/07-07-2021 εγκύκλιος του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, με την οποία παρασχέθηκαν διευκρινίσεις και οδηγίες για την χορήγηση των νέων αδειών σε γονείς και φροντιστές, μεταξύ άλλων για την άδεια πατρότητας, τις γονικές άδειες, την άδεια φροντιστή, το δικαίωμα απουσίας για λόγους ανωτέρας βίας, τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας για γονείς, την επέκταση στην υιοθεσία σειράς αδειών που δικαιούνται οι φυσικές μητέρες, καθώς και επεξηγήσεις για την προστασία από την απόλυση, γονέων που ζήτησαν ή έλαβαν τις άδειες αυτές καθώς και για το καθεστώς ελέγχου εφαρμογής των νέων διατάξεων. Ειδικότερα στο πλαίσιο των ως άνω διατάξεων του ν. 4808/2021, θεσμοθετούνται ή επεκτείνονται οι εξής άδειες:

 

Η άδεια πατρότητας, 14 ημερών με αποδοχές. Κάθε εργαζόμενος πατέρας δικαιούται άδεια πατρότητας δεκατεσσάρων (14) εργάσιμων ημερών, με αποδοχές, η οποία πρέπει να λαμβάνεται κατά τη γέννηση του τέκνου. Η άδεια αυτή χορηγείται συνολικά ή τμηματικά σύμφωνα με την αίτηση του εργαζόμενου ως εξής: α) είτε ο εργαζόμενος λαμβάνει δύο (2) ημέρες άδειας πριν την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες που συνδέονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, οπότε στην περίπτωση αυτή, οι υπόλοιπες δώδεκα (12) ημέρες, χορηγούνται, συνολικά ή τμηματικά, άμεσα λόγω της γέννησης του τέκνου, εντός τριάντα (30) ημερών από την ημερομηνία γέννησης είτε β)  χορηγείται το σύνολο των ημερών αδείας μετά την ημερομηνία γέννησης. Την άδεια δικαιούται κάθε εργαζόμενος πατέρας, χωρίς καμία απολύτως προϋπόθεση και ανεξάρτητα από την οικογενειακή του κατάσταση. Υπενθυμίζεται ότι η αντίστοιχη άδεια πατρότητας με βάση το προηγούμενο καθεστώς ήταν μόλις δύο ημέρες. Σημειωτέον ότι η ως άνω άδεια δεν προσαυξάνεται λόγω γέννησης διδύμων, τριδύμων ή περισσότερων πολύδυμων τέκνων, ενώ χορηγείται και σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής τέκνου, ηλικίας έως οκτώ (8) ετών, από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια.

 

Η γονική άδεια διάρκειας 4 μηνών. Κάθε εργαζόμενος γονέας ή πρόσωπο που ασκεί τη γονική μέριμνα έχει ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα γονικής άδειας για την ανατροφή του παιδιού, διάρκειας τεσσάρων (4) μηνών, την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει συνεχόμενα ή τμηματικά, μέχρι το παιδί να συμπληρώσει την ηλικία των οκτώ (8) ετών, με σκοπό την εκπλήρωση των ελάχιστων υποχρεώσεων ανατροφής προς αυτό. Για τους δύο (2) πρώτους μήνες της γονικής άδειας, ο Ο.Α.Ε.Δ. υποχρεούται να καταβάλλει επίδομα γονικής άδειας στον κάθε γονέα, μηνιαίως, ποσού ίσου με τον ελάχιστο νομοθετημένο μισθό, όπως κάθε φορά καθορίζεται, καθώς και αναλογία δώρων εορτών και επιδόματος αδείας με βάση το προαναφερόμενο ποσό. Μοναδική προϋπόθεση για τη χορήγηση της ως άνω άδειας αποτελεί η επί ένα έτος απασχόληση του εργαζόμενου στον ίδιο εργοδότη. Αν υπάρχουν περισσότερα παιδιά, οι γονείς έχουν δικαίωμα να πάρουν άδεια και για αυτά, εφόσον από τη λήξη της άδειας που δόθηκε για το  προηγούμενο παιδί μεσολάβησε ένας χρόνος πραγματικής απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη. Κατ’ εξαίρεση, γονείς διδύμων, τριδύμων ή και περισσότερων πολύδυμων τέκνων δικαιούνται να λάβουν τη γονική άδεια για κάθε παιδί ξεχωριστά, διακεκομμένα ή και συνεχόμενα, χωρίς να μεσολαβήσει ένας χρόνος πραγματικής υπηρεσίας. Σε περίπτωση υιοθεσίας ή αναδοχής τέκνου ηλικίας έως οκτώ ετών, η γονική άδεια χορηγείται από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια. Σημειωτέον ότι η ως άνω γονική άδεια μπορεί να χορηγείται εναλλακτικά με τη μορφή μειωμένου ημερήσιου ωραρίου ή σε ημέρες άδειας, κατόπιν υποβολής σχετικής αιτήσεως του εργαζόμενου, χωρίς να θίγεται το δικαίωμα του εργαζόμενου να λάβει το επίδομα γονικής άδειας.

 

Άδεια φροντιστή. Κάθε εργαζόμενος που έχει συμπληρώσει έξι (6) μήνες συνεχόμενης ή με διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου δικαιούται άδεια φροντιστή (άνευ αποδοχών), όπως αυτός ορίζεται στο άρθρο 26, για τη φροντίδα προσώπου, διάρκειας έως πέντε (5) εργάσιμων ημερών για κάθε ημερολογιακό έτος, εφόσον το πρόσωπο αυτό έχει ανάγκη σημαντικής φροντίδας ή υποστήριξης για σοβαρό ιατρικό λόγο, η οποία βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση.

 

Περαιτέρω, υπό το ως άνω νομοθετικό καθεστώς θεσμοθετείται δικαίωμα απουσίας του γονέα ή φροντιστή έως δύο φορές το χρόνο και για μία ημέρα κάθε φορά, με αποδοχές, για λόγους ανωτέρας βίας που συνδέονται με επείγοντα οικογενειακά ζητήματα σε περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος του παιδιού ή του προσώπου που χρήζει φροντίδας που καθιστούν απαραίτητη την άμεση παρουσία του εργαζομένου. Η ασθένεια ή το ατύχημα του παιδιού ή του προσώπου, που ορίζεται στο άρθρο 26 βεβαιώνεται με ιατρική γνωμάτευση νοσοκομείου ή θεράποντος ιατρού.

 

Ακόμη, γονείς παιδιών έως 12 ετών και φροντιστές δικαιούνται να ζητούν ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας (όπως τηλεργασία, ευέλικτο ωράριο εργασίας ή μερική απασχόληση) με προϋπόθεση ο εργαζόμενος να έχει συμπληρώσει έξι μήνες εργασίας στον ίδιο εργοδότη.

 

Άδεια για μονογονεϊκές οικογένειες. Στους εργαζόμενους γονείς, που έχουν χηρέψει και στον άγαμο γονέα που έχει την αποκλειστική επιμέλεια παιδιού, χορηγείται άδεια έξι (6) εργάσιμων ημερών ετησίως, με αποδοχές, επιπλέον αυτής που δικαιούνται από άλλες διατάξεις. Γονέας με τρία (3) παιδιά ή περισσότερα, δικαιούται άδειας οκτώ (8) εργάσιμων ημερών ετησίως. Υπό το νέο νομοθετικό καθεστώς καταργήθηκε το προγενέστερο όριο ηλικίας του παιδιού και επεκτάθηκε έτσι το δικαίωμα του γονέα στην άδεια ανεξαρτήτως της ηλικίας του.

 

Άδεια γάμου. Σε περίπτωση τέλεσης γάμου ή σύναψης συμφώνου συμβίωσης, προβλέπεται η χορήγηση άδειας έξι (6) εργασίμων ημερών, με αποδοχές, εφόσον ο εργαζόμενος απασχολείται με σύστημα εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας και πέντε (5) εργασίμων ημερών, εφόσον απασχολείται με σύστημα πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, χωρίς η άδεια αυτή να υπολογίζεται στην κανονική ετήσια άδεια του εργαζομένου. Με το ν. 4808/2021 λοιπόν προβλέφτηκε πλέον ρητά (αν και γινόταν ήδη δεκτό ερμηνευτικά) η χορήγηση της ως άνω άδειας και για την σύναψη συμφώνου συμβίωσης.

 

Μειωμένο ωράριο γονέων παιδιών με αναπηρία. Οι γονείς, που εργάζονται σε επιχείρηση ή εκμετάλλευση που απασχολεί τουλάχιστον πενήντα (50) άτομα και έχουν παιδιά με πνευματική, ψυχική ή σωματική αναπηρία, η οποία πιστοποιείται με ιατρική γνωμάτευση του ασφαλιστικού φορέα στον οποίο υπάγονται τα πρόσωπα αυτά, έχουν το αυτοτελές δικαίωμα για κάθε παιδί, να ζητήσουν τη μείωση του ωραρίου εργασίας τους κατά μία (1) ώρα την ημέρα, με ανάλογη περικοπή των αποδοχών τους. Υπό το ως άνω νομοθετικό καθεστώς κωδικοποιήθηκαν οι διατάξεις του καταργούμενου άρθρου 8 του ν. 1483/1984, ενώ παράλληλα προβλέφθηκε ότι το δικαίωμα του γονέα ισχύει αυτοτελώς για κάθε παιδί.

 

Με άλλες διατάξεις του νόμου, εξομοιώνονται τα δικαιώματα των εργαζομένων που υιοθετούν τέκνο έως οκτώ ετών με τις φυσικές μητέρες (μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας, ειδική παροχή προστασίας της μητρότητας), θεσπίζεται άδεια εργαζομένων γυναικών για υποβολή σε μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ενώ συμπληρώνεται, κωδικοποιείται και βελτιώνεται το πλαίσιο για τη χορήγηση σειράς αδειών που προέβλεπε ήδη η νομοθεσία (όπως οι άδειες φροντίδας τέκνου, παρακολούθησης σχολικής επίδοσης, γάμου, προγεννητικών εξετάσεων, ασθένειας παιδιού, σοβαρών νοσημάτων, νοσηλείας, κ.ά.)

Ειδικότερα, εργαζόμενες, οι οποίες υποβάλλονται σε μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής του ν. 3305/2005 (Α’ 17), δικαιούνται άδεια επτά (7) εργάσιμων ημερών με αποδοχές, ύστερα από βεβαίωση του θεράποντος ιατρού ή του διευθυντή μονάδας ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.). Η ως άνω άδεια η οποία προβλεπόταν ήδη από το 2019 για υπαλλήλους του Δημοσίου Τομέα  επεκτάθηκε πλέον και στον ιδιωτικό τομέα. Περαιτέρω, οι έγκυοι εργαζόμενες απαλλάσσονται από την εργασία χωρίς περικοπή αποδοχών, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του εργοδότη, με κάθε πρόσφορο μέσο, προκειμένου να υποβάλλονται σε εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου, εφόσον αυτές οι εξετάσεις πρέπει να γίνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου εργασίας.

 

Ακόμη, οι εργαζόμενοι γονείς δικαιούνται:

Άδεια φροντίδας τέκνου. Η άδεια χορηγείται ανεξάρτητα από το είδος δραστηριότητας του άλλου γονέα, ακόμη και αν ο άλλος γονέας δεν εργάζεται, για χρονικό διάστημα τριάντα (30) μηνών από τη λήξη της άδειας μητρότητας ή της ειδικής παροχής προστασίας της μητρότητας του άρθρου 36 ή της γονικής άδειας του άρθρου 28, ως μειωμένο ωράριο. Κατά το παραπάνω διάστημα, ο γονέας που κάνει χρήση του δικαιώματος αυτού, δικαιούται είτε να προσέρχεται κατά μία (1) ώρα αργότερα είτε να αποχωρεί κατά μία (1) ώρα νωρίτερα κάθε ημέρα από την εργασία είτε να τη διακόπτει κατά μία ώρα ημερησίως, σύμφωνα με την αίτησή του. Εναλλακτικώς, έπειτα από συμφωνία των μερών, το μειωμένο ωράριο της παρούσας μπορεί να χορηγείται και με άλλους τρόπους.

Η έναρξη της ως άνω άδειας τοποθετείται πλέον στην επομένη ημέρα από την λήξη της άδειας μητρότητας ή της ειδικής παροχής προστασίας της μητρότητας του άρθρου 36 ή της γονικής άδειας του άρθρου 28. Συνεπώς, αν η εργαζόμενη μητέρα μετά την λήξη της άδειας λοχείας (9 εβδομάδες μετά τον τοκετό) κάνει χρήση της ειδικής άδειας προστασίας της μητρότητας (6μηνο ΟΑΕΔ), και στην συνέχεια της γονικής άδειας του άρ. 28 του νέου νόμου, οι «μεταγενέθλιες» άδειες μητρότητας προσεγγίζουν τους 10 έως 12 μήνες (ανάλογα με το αν θα επιλέξει να κάνει χρήση του συνόλου της γονικής άδειας – διάρκειας 4 μηνών – ή θα κάνει χρήση τμήματός της – πιθανότατα του επιδοτούμενου, διάρκειας 2 μηνών), με την άδεια φροντίδας τέκνου (διάρκειας 30 μηνών) να ξεκινάει μετά το διάστημα αυτό. Η βελτίωση του σχετικού πλαισίου για την εργαζόμενη μητέρα είναι σαφής, καθώς αν στις ανωτέρω άδειες προστεθεί η άδεια κυήσεως (8 εβδομάδες προ του τοκετού) και τυχόν χορήγηση της ισόχρονης συνεχόμενης άδειας φροντίδας τέκνου, το διάστημα της απουσίας της εργαζόμενης μητέρας από την εργασία της μετ’ αποδοχών προσεγγίζει τους 15,5 μήνες.

 

Άδεια παρακολούθησης σχολικής επίδοσης. Η άδεια χορηγείται για κάθε παιδί, ηλικίας μέχρι δεκαοκτώ (18) ετών συμπληρωμένων, που παρακολουθεί μαθήματα στοιχειώδους ή μέσης εκπαίδευσης, καθώς και γονείς τέκνου με ειδικές ανάγκες, ανεξαρτήτως της ηλικίας του τέκνου, που φοιτά σε δομή ειδικής εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας ή είναι ενταγμένο και παρακολουθεί προγράμματα σε Κέντρα Διημέρευσης Ημερήσιας Φροντίδας ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΚΔ-ΗΦ ΑμεΑ), Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης ατόμων με ειδικές ανάγκες (κδαπ ΑμεΑ) και ειδικά εκπαιδευτήρια, χωρίς περικοπή των αποδοχών και μετά από άδεια του εργοδότη, για ορισμένες ώρες ή ολόκληρη την ημέρα, μέχρι τη συμπλήρωση τεσσάρων (4) εργάσιμων ημερών, κάθε ημερολογιακό έτος, με σκοπό οι γονείς να επισκέπτονται το σχολείο των παιδιών τους, για την παρακολούθηση της σχολικής τους επίδοσης και της εν γένει παρουσίας τους.

 

Άδεια λόγω ασθένειας του τέκνου ή άλλου εξαρτώμενου μέλους. Οι εργαζόμενοι γονείς, έχουν ατομικό και αμεταβίβαστο δικαίωμα, ανεξάρτητα από δικαιώματα που παρέχονται από άλλες διατάξεις, να λαμβάνουν, κατόπιν αιτήσεως τους, άδεια άνευ αποδοχών, που δεν υπερβαίνει τις έξι (6) εργάσιμες ημέρες κάθε ημερολογιακό έτος, σε περίπτωση ασθένειας εξαρτώμενων παιδιών ή άλλων μελών της οικογένειας. Η άδεια αυτή είναι δυνατό να χορηγείται εφάπαξ ή τμηματικά και αυξάνεται σε οκτώ (8) εργάσιμες ημέρες, εάν ο δικαιούχος προστατεύει δύο παιδιά και σε δεκατέσσερις (14) εργάσιμες ημέρες, εάν προστατεύει περισσότερα από δύο. Στους εργαζόμενους γονείς χορηγείται  ειδική γονική άδεια νοσηλείας χωρίς αποδοχές σε περίπτωση νοσηλείας του παιδιού και όχι πέραν των 30 ημερών.

Περαιτέρω, και σύμφωνα με το άρθρο 43 του ν. 4808/2021 προβλέφθηκε ότι στους εργαζόμενους γονείς, κατά την έννοια του άρθρου 33, χορηγείται ειδική γονική άδεια, διάρκειας δέκα (10) εργασίμων ημερών κατ’ έτος, με αποδοχές, για την αντιμετώπιση των αναγκών παιδιών έως δεκαοκτώ (18) ετών συμπληρωμένων, με νόσημα που απαιτεί μεταγγίσεις αίματος και παραγώγων του ή αιμοκάθαρση, με νεοπλασματική ασθένεια ή που χρήζει μεταμόσχευσης ή παιδιών, ανεξαρτήτως της ηλικίας τους, με βαριά νοητική στέρηση ή σύνδρομο DOWN ή αυτισμό. Υπό το νέο νομοθετικό καθεστώς λοιπόν κωδικοποιήθηκε το περιεχόμενο της καταργούμενης παρ. 1 του άρθρου 51 του ν. 4075/2012 όπως συμπληρώθηκε με το άρθρο 45 του ν. 4488/2017, με παράλληλη κατάργηση του ορίου ηλικίας του παιδιού για συγκεκριμένα νοσήματα.

 

Τέλος, προβλέπεται ρητά ότι η απόλυση εργαζόμενου, επειδή ζήτησε ή έλαβε άδεια ή ευέλικτη ρύθμιση απαγορεύεται και είναι άκυρη ενώ σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης ισχύει η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης. Δηλαδή ο εργοδότης θα πρέπει να αποδείξει στο δικαστήριο ότι η απόλυση έγινε για άλλους λόγους.

 

Περαιτέρω, υπό το νομοθετικό καθεστώς του ν. 4808/2021 και δη με το άρθρο 61 αυτού δόθηκε πλέον η δυνατότητα εξάντλησης της ετήσιας κανονικής άδειας εκάστου έτους έως και τη λήξη του πρώτου τριμήνου του επόμενου ημερολογιακού έτους. Ωστόσο, το μισό τουλάχιστον προσωπικό της επιχείρησης πρέπει να λαμβάνει άδεια εντός του χρονικού διαστήματος από 1η Μαΐου έως 30 Σεπτεμβρίου κάθε έτους.

Ενώ, με το άρθρο 62 του ως άνω νόμου θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά η άδεια άνευ αποδοχών στον ιδιωτικό τομέα. Ειδικότερα, η χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών από τον εργοδότη σε εργαζομένους του προβλεπόταν μόνο με βάση την νομολογία των δικαστηρίων και ύστερα από σχετική αίτηση του εργαζόμενου προς τον εργοδότη. Με την παρούσα διάταξη ο εργαζόμενος πλήρους ή μερικής απασχόλησης έχει την δυνατότητα να κάνει χρήση άδειας άνευ αποδοχών, κατόπιν ατομικής έγγραφης συμφωνίας με τον εργοδότη. Η άδεια αυτή δεν μπορεί να υπερβαίνει το ένα (1) έτος, ενώ δύναται να παραταθεί με νεότερη συμφωνία των μερών. Κατά τη διάρκεια της άδειας η σύμβαση εργασίας τίθεται σε αναστολή και δεν οφείλονται ασφαλιστικές εισφορές. Περαιτέρω, η έγγραφη ατομική συμφωνία για την χορήγηση άδειας άνευ αποδοχών στον εργαζόμενο θα πρέπει να αναρτάται από τον εργοδότη στο ΠΣ «ΕΡΓΑΝΗ» και αντίγραφό της να γνωστοποιείται στον e-Ε.Φ.Κ.Α.

 

Εν κατακλείδι, με βάση τις διατάξεις του ν. 4808/2021, με τον οποίο κυρώθηκε η κοινοτική οδηγία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής γονέων, όπως αυτές αποσαφηνίστηκαν και συμπληρώθηκαν με τις σχετικές εγκυκλίους και υπουργικές αποφάσεις, προβλέφθηκε η χορήγηση μιας σειράς νέων ειδικών αδειών για εργαζόμενους γονείς και φροντιστές, με σκοπό την επίτευξη της ευκταίας ισορροπίας ανάμεσα στην επαγγελματική και την οικογενειακή ζωή.